"რეზონანსი" - "მთელი კვირა"
16 მაისი, 2011
რამაზ ჭილაია: "უნივერსიტეტს ვერავის დავუთმობ"
"შეიძლება, ახლა უცნაურად ჟღერდეს, მაგრამ საგანგებოდ ვადგენდი ცხრილს ისე, რომ ლექციებს შორის "ფანჯარა" მქონოდა. მინდოდა, უნივერსიტეტში მეტ ხანს ვყოფილიყავი. ახლა კი ლექციებს შორის "ფანჯრის" სურვილი აღარ მაქვს. საპროფესოროს ცნება აღარ არსებობს", - "მთელ კვირას" თბილისის ივ. ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი, ლიტერატურათმცოდნე რამაზ ჭილაია ესაუბრება.
- თქვენ დიდი ხანია, სახელმწიფო უნივერსიტეტში ეწევით პედაგოგიურ საქმიანობას. თუ შეიძლება, დაახასიათეთ დღევანდელი საუნივერსიტეტო სივრცე. კონკრეტულად, რით განსხვავდება, პირობითად, როინ მეტრეველის დროინდელი უნივერსიტეტი ალექსანდრე კვიტაშვილის პერიოდის უნივერსიტეტისგან?
- თექვსმეტი წლის ასაკიდან უნივერსიტეტში ვარ და არ შემიძლია, ილია ვეკუას პერიოდის უნივერსიტეტი არ გავიხსენო. ძველი თაობის უნივერსიტეტელებს ეხსომებათ ძია ვანო: კარისკაცი იყო. უნივერსიტეტში რომ შევდიოდით, მისი ნახვისას კედელს ვეკვროდით. არ ვიცი, ეს კარგი იყო თუ ცუდი, მაგრამ ასე იყო. და უნივერსიტეტი მართლაც იყო გამორჩეული სივრცე - სააზროვნო და ეგზისტენციალური სივრცე.
შეიძლება, ახლა უცნაურად ჟღერდეს, მაგრამ საგანგებოდ ვადგენდი ცხრილს ისე, რომ ლექციებს შორის "ფანჯარა" მქონოდა. მინდოდა, იქ მეტ ხანს ვყოფილიყავი. ეს სულიერი მოთხოვნილება იყო. ჩავდიოდი სამეცნიერო ბიბლიოთეკაში, ან პირველი კორპუსის მეორე სართულზე, საპროფესოროში ვიკრიბებოდით და ერთმანეთს ცოდნას ვუზიარებდით არამარტო კოლეგები, არამედ მომიჯნავე სფეროების სპეციალისტებიც. და იქ არამარტო მეცნიერებას, არამედ კაცობასაც ვსწავლობდით, რადგან შეიძლება, დიდი მეცნიერი იყო, მაგრამ კაცად არ ვარგოდე.
თქვენ ზემოთ პირობითი საზღვარი გაავლეთ. ვფიქრობ, რომ კატეგორიული მსჯელობა არაფერს მოგვცემს. მხოლოდ ის შემიძლია გითხრათ, რომ ახლა ლექციებს შორის "ფანჯრის" სურვილი აღარ მაქვს. საპროფესოროს ცნება აღარ არსებობს.
- სასწავლო პროცესთან მიმართებით, კონკრეტულად, რა სხვაობაზე შეგიძლიათ ისაუბროთ?
- ჩემში, როგორც ახლა ხშირად ამბობენ, გონივრულ ეჭვს აჩენს ის, რომ თუ აბიტურიენტი საერთო ეროვნულ გამოცდაზე, უცხოურ ენაში იმსახურებს 90-95 ქულას, ის, უკვე სტუდენტი, იმავე უცხოურ ენაზე ლიტერატურული ტექსტის მომარჯვებას ვერ ახერხებს.
- მიგაჩნიათ, რომ მტკიცება ერთიანი ეროვნული გამოცდების წარმატებულობის შესახებ მხოლოდ მითია და სხვა არაფერი?
- რამდენადაც მახსოვს, თავად პრეზიდენტმა იკითხა ერთხელ - ეს საშინელება ვინ მოიგონაო. თუ გახსოვთ, ზარ-ზეიმით გვამცნეს, კომპიუტერიზებულია ყველაფერი და, ადრე საბჭოთა სკოლაში ქიმიის ან ფიზიკის კაბინეტები მხოლოდ საჩვენებლად რომ არსებობდა, ახლა ეს თვალსაჩინოება პირდაპირ სკრინზე ექნებათო. ეს ნონსენსია. როგორ შეიძლება, მოსწავლეს ქიმიური ელემენტი მხოლოდ სკრინზე ჰქონდეს და იგი სუნით ვერ შეიგრძნოს, ფერით ვერ დაინახოს, ხელით არ შეეხოს? ახლა მობრუნდნენ და თქვეს - ცდებისთვის საჭირო მთელი კომპლექტი გერმანიიდან ჩამოგვაქვსო. თუკი მხოლოდ დღეს მივიდნენ ამ დასკვნამდე, ხუთი წლის წინ ის რეფორმა წარმატებული როგორ იყო?
- თქვენი თაობის პროფესორ-მასწავლებლების არცთუ უმნიშვნელო ნაწილი რამდენიმე ხნის წინ, რეფორმის მოტივით, ან დაითხოვეს უნივერსიტეტიდან, ან - თავად წამოვიდნენ პროტესტის ნიშნად. რა არის საჭირო იმისთვის, რომ ასეთ ვითარებაში გადარჩე და დაუმსახურებლად არ აღმოჩნდე უნივერსიტეტის მიღმა?
- სწორი მენეჯმენტი.
- რა მნიშვნელობით?
- როგორც პირდაპირი, ისე - გადატანითი მნიშვნელობითაც. მე უნივერსიტეტს ვერავის დავუთმობ - იმიტომ, რომ იგი ჩემთვის მხოლოდ საარსებო სახსრის მოსაპოვებელი ადგილი არ არის. ეს ჩემი ცხოვრებაა. და, სხვათა შორის, ასეა ბევრისთვის. უფალს შევთხოვ: როგორც კი ვერ შევძლებ იმ სტანდარტის დაცვას, რომელიც განათლებულ, წიგნიერ ადამიანს მოეთხოვება და რომელიც აუცილებლად სჭირდება უნივერსიტეტს, იმის ძალა მომცეს, რომ იგი დავტოვო.
- კონკრეტულად, მაინც რას ნიშნავს ამ შემთხვევაში სწორი მენეჯმენტი? რა ტიპის კომპრომისებზე გიწევთ წასვლა?
- ნამდვილად არ მივდვივარ არანაირ კომპრომისზე. მხოლოდ დისკომფორტს განვიცდი იმის გამო, რომ, მინდა, სტუდენტს მაქსიმალური ცოდნა მივაწოდო, მან კი, ქართულის გარდა, არც ერთი ენა იცის - მაშინ, როდესაც შესაძლებელია, მინიმუმ, სამ ენაზე მივუთითო აუცილებელი ლიტერატურა - და არა გუშინწინდელი, არამედ თანამედროვე, რომელიც მას დიდ ცოდნას შესძენს.
- ე.ი., თქვენ პრობლემას სტუდენტების განათლების დონეში ხედავთ?
- სტუდენტი არაფერ შუაშია. ეს სისტემური პრობლემაა. განათლება სტუდენტს სკოლიდან უნდა მოჰყვებოდეს. არ შეიძლება, ისწავლო ლიტერატურული ტექსტი და არ იცოდე მისი ავტორის ბიოგრაფია. მინიმუმ, ორი თარიღი უნდა დაიმახსოვრო - მისი დაბადებისა და გარდაცვალების - იმიტომ, რომ ეს დროში აზროვნებას გიადვილებს.
ასე რომ, ხელს განათლების საერთო დონის დაწევა მიშლის. და, როგორც ვთქვი, ეს სისტემური პრობლემაა. ახლა სტუდენტისთვის ყველა იმ ინფორმაციის "დაღეჭვა" მიწევს, რაც მისი წინა თაობებისთვის, ამ ასაკში, უცხო არ იყო და ლექციის წაკითხვისას ამ თვალსაზრისით მისი ინფორმირებულობა იგულისხმებოდა. ამ მხრივ, ახლა მეტ ენერგიას ვხარჯავ.
როდესაც პირველკურსელი გავხდი, უშვერი პირით გვაგინებდნენ, რომ მსგავსი უსახური, გაუნათლებელი, უზრდელი თაობა უნივერსიტეტს არ ჰყოლია. როდესაც პირველ სექტემბერს ლექციაზე შევდივარ, სტუდენტებს ასე მივმართავ: "თქვენ ხართ ძალიან კარგები, ძალიან ლამაზები, ძალიან ჭკვიანები, ოღონდ, ამას დამტკიცება სჭირდება". ნიჭი ღვთიური არ არის. ნიჭი წუთისოფლისეულია. უფალი ყველა ჩვენგანში დებს გარკვეულ ნასახს. ნიჭიერება სწორედ იმაშია, როგორ გამოიყენებ ამ ნასახს და როგორ მოახერხებ მის ხორცშესხმას.
რასაკვირველია, არიან ძალიან შრომისმოყვარე სტუდენტებიც, რომელთაც გონებრივი მონაცემები აძლევს შანსს, კვალიფიციურ მეცნიერებად ჩამოყალიბდნენ. სტუდენტების ის რაოდენობა, რომელიც საჭიროა ერის წიგნიერებისთვის, ყოველ ნაკადში არსებობს. გამორჩეული სტუდენტი არის ყოველთვის, ყველა ფაკულტეტზე. ეს არ არის მასობრივი, და არც უნდა იყოს.
მაგრამ პრობლემას ისევ სისტემა ქმნის: სწავლა ძალიან გაძვირდა. ბევრი ვერ ახერხებს მაგისტრატურაში სწავლის გაგრძელებას.
- უნივერსიტეტის ავტონომიურობის თემაზე ვისაუბროთ. ხედავთ თუ არა ამ თვალსაზრისით პრობლემას სახელმწიფო უნივერსიტეტში? თუნდაც, რექტორის არჩევის საკითხით დავიწყოთ - ხელისუფლებასთან ბმის პრობლემით.
- სამწუხაროდ, მე შევესწარი რექტორის არჩევნების დროს თოფიანი კაცების სირბილს პირველ კორპუსში - მაშინ რექტორად რუსუდან ლორთქიფანიძეს ირჩევდნენ. არაფერი საწინააღმდეგო პირადად ქ-ნ რუსუდანთან არ მაქვს და, სხვათა შორის, მას შემდეგაც, რაც რექტორის თანამდებობა დატოვა (თუ დაატოვებინეს), მას აუგად არ იხსენიებენ, მაგრამ უნივერსიტეტში ავტომატიანი კაცების სირბილი ჩემთვის წარმოუდგენელი იყო.
დანიშვნითი თანამდებობა არასოდეს მქონია; არ მქონია სურვილი, "ნაჩალნიკი" ვყოფილიყავი. ალბათ, ზეწოლის რაღაც ტექნოლოგიები არსებობს და ამაში ვიღაცები ძალიან დაოსტატებულები არიან. ვერ გეტყვით, კონკრეტულად, რა მოხდა, როგორ, რატომ და რისთვის. ჩემთვის თავად ფაქტი იყო ყოვლად მიუღებელი. თოფიან კაცს უნივერსიტეტში რა უნდა?
- ცხადია, გეთანხმებით, რომ იარაღი უნივერსიტეტში სერიოზულ პრობლემას ნიშნავს, მაგრამ არსებითად, სხვაობას ხედავთ? თუკი უნივერსიტეტს ავტონომიური სტრუქტურა ჰქვია; თუკი რექტორის თანამდებობა არის არჩევითი, რატომ უნდა ჰქონდეს არჩევნების პროცესს აბსოლუტურად ფორმალური ხასიათი?
- და მარტო უნივერსიტეტში ხდება ასე?
- კონფორმიზმის თემაზე ვისაუბროთ. უნივერსიტეტში კარგად ჩანს, როგორი თაობა მოდის და, შესაბამისად, როგორია ქვეყნის პერსპექტივა - მისი კულტურულ-ინტელექტუალური რესურსის გათვალისწინებით. თქვენი დაკვირვებით, რას ნიშნავს კონფორმიზმი უნივერსიტეტის ახალგაზრდობისთვის?
- სამწუხაროდ, კონფორმიზმი მართლაც თვალშისაცემიაა. საერთოდ, ბრძოლა თეთრსა და შავს შორის კაცობრიობის გაჩენის დღიდან არსებობს. სოციუმი ხან ზე ადის, ხან - დაბლა იწევს.
კულტურა, ზოგადად, კაცობრიობის მიერ შემუშავებული სულიერი და მატერიალური ფასეულობების ერთობაა. ვიწრო გაგებით კი იგი უფრო სულისმიერი სფეროა. სოციუმი იმ გარემო პირობებს პასუხობს, რაც კონკრეტულ ეპოქაში ხდება. ძველი რომაელები ამბობდნენ, - მითხარი, რაზე გეცინება და გეტყვი, ვინ ხარო. იუმორი ძალიან რთული ფენომენია: იგი პირდაპირ კავშირშია ინტელექტუალურ შესაძლებლობებთან. ვფიქრობ, რომ ჩვენი საზოგადოების კულტურის საერთო დონემ ბოლო წლებში ძალიან დაიკლო.
- ეს რას შეიძლებოდა, გამოეწვია?
- ამის მიზეზი ყოფაა. ძალიან ბევრი ადამიანი, სამწუხაროდ, გადარჩენაზე ფიქრობს. და როდესაც შენი გონება აბსოლუტურად ყოფითი მნიშვნელობის პრობლემებზე, არსებობისთვის ბრძოლაზე ფიქრით არის დაკავებული, მაღალი მატერიებისთვის დრო აღარ გრჩება, რადგან ეს ძალიან დიდ შინაგან ძალისხმევას მოითხოვს. სწორედ ამ დროს არ უნდა წახვიდე საკუთარი თავის წინააღმდეგ და სტანდარტი, რომელიც შენშია, ქვევით არ უნდა დაწიო. ამ ჭიდილში ძალიან დიდი ენერგია იხარჯება. და ეს ყველას არ შეუძლია. სწორედ ამიტომ ჩნდებიან დაუმსახურებლად აღზევებულები და ასევე, დაუმსახურებლად გარიყულები. ასე ხდებოდა კაცობრიობის განვითარების მთელი ისტორიის განმავლობაში, ადამიანური მოღვაწეობის ყველა სფეროში. მაგრამ დრო ყველაფერს ალაგებს.
- ამ თვალსაზრისით, ქართულ კულტურაში რა ტენდენციაზე შეგიძლიათ, ისაუბროთ?
- ორ მაგალითს მოვიყვან:
ქართული ლიტერატურის ისტორიაში არის ერთი უცნაური კაცი - ვინმე ფეშანგი ფაშვიბერტყაძე (მე-17 ს.). ის იმით არის ცნობილი, რომ "შაჰნავაზიანი" დაწერა. მერე, სხვათა შორის, რაღაც დაუშავებია და ამ უბედურს ცხვირი მოაჭრეს. მერე არჩილი იტყვის - შეიბრალეთ ეგ უბედური, თვალცრემლიანი, ცხვირმოჭმული - იმიტომ, რომ დიდს ვერაფერს აკეთებს და რაც გააკეთა, ისიც ბევრიაო...
მეორე მაგალითს რაც შეეხება: გვიანი შუა საუკუნეების გამორჩეული ფილოსოფოსი და პოეტი - ფრანსუა ვიიონი, რომელიც პირდაპირი გაგებით იყო ავაზაკი, ყომარბაზი, კაცის მკვლელი - მოკლედ, როგორც ქართველები იტყვიან, ღვთის პირიდან გადავარდნილი. ის ორჯერ გადაურჩა სიკვდილით დასჯას. მაგრამ ამავე დროს, ის გენიოსი იყო. დაგვიტოვა უშესანიშნავესი ტექსტი, რომელიც ცნობილია "მცირე და დიდი ანდერძის" სახით. სატუსაღოში რომ მოხვდა, ჩამოხრჩობამდე დაწერა, - ხვალ დილით ჩემი კისერი იგრძნობს ჩემი უკანალის სიმძიმესო.
ვიიონი რამდენიმე საუკუნის მივიწყების შემდეგ, მეოცე საუკუნეში აღმოაჩინეს და დააფასეს. ასე რომ, პიროვნება არ უნდა განვიხილოთ დროის კონკრეტულ მონაკვეთში.
ზოგადად კი... აკაკი გაწერელია სიცოცხლის ბოლო წლებში ხშირად იყენებდა ტერმინს "ინტელექტუალური პლებსი". მაშინ მის მნიშვნელობას ვერ ვიგებდი. ახლა კი, მგონი, ვხვდები, ეს რას ნიშნავს.
