24 ოქტომბერი, 2011
ლელა იაკობიშვილი: ``დღესაც სადემარკაციო ხაზს გვივლებენ - ``ვინც ჩემთან არ არის, ჩემი მტერია``
``დღესაც სადემარკაციო ხაზს გვივლებენ - ``ვინც ჩემთან არ არის, ჩემი მტერია``. მარგინალად ყოფნის არჩევანს იდეოლოგიურად მიზღუდავენ. ეს ჩემთვის თავზარდამცემია``, - ``მთელი კვირა`` გთავაზობთ საუბარს კულტუროლოგ ლელა იაკობიშვილთან.
- დღეს საქართველოში ამბობენ, რომ ბიძინა ივანიშვილის გამოჩენით საზოგადოებრივ-პოლიტიკურმა პროცესმა ფეთქვა დაიწყო. თქვენი დაკვირვებით, მაინც რა განცდა გააჩინა ჩვენს სივრცეში ივანიშვილის პერსონის გამოკვეთილი პოლიტიკური ამბიციით შემოსვლამ? როგორ დალაგდა განწყობები ამ თვალსაზრისით?
- ალბათ, საინტერესო იქნება, თუკი ამ კონტექსტში ჩვენს უახლეს ისტორიას განვიხილავთ: რა მოლოდინები გააჩინა, თავის დროზე, ეროვნულმა მოძრაობამ; შემდეგ _ შევარდნაძის მოსვლამ; სააკაშვილის მოსვლამ; და ახლა - ივანიშივლის გამოჩენამ.
პირველ შემთხვევაში, ჩვენ მართლაც გვქონდა შინაგანად მომწიფებული ეროვნული იდეა და იგი კონკრეტულ პერსონასთან დავაკავშირეთ. გამსახურდიას გარშემო დაიწყო ჩვენი ოცნებების დალაგება და მერე - გახუნება.
შემდეგ, როგორც კი მივხვდით, რომ მთლიანად ემოციურ პოლიტიკაზე ვიყავით მიბმული, რაღაც უფრო რაციონალური დაგვჭირდა. ჩვენ კულტურაში ახალი ტიპის შფოთი გვჭირდებოდა. და იგი, სხვათა შორის, მაშინვე გამოჩნდა: შევარდნაძე ცდილობდა, რაციონალური პოლიტიკის არხში გადაეყვანა ზვიადიზმისთვის დამახასიათებელი ემოციები.
მისი პოლიტიკური მოღვაწეობაც ახალი შფოთით დამთავრდა. ქართველმა ხალხმა გაიაზრა, რომ ის, შევარდნაძის დახმარებით, უკვე მოდიოდა ახალ ისტორიულ გარემოში; ქმნიდა ახალ სოციო-კულტურულ სივრცეს. მაგრამ შლეიფი, რომელიც შევარდნაძეს ბოლშევიკური მოღვაწეობიდან მოჰყვებოდა, მძიმე იყო.
სწორედ ამიტომ, კულტურის ახალი შფოთი, რომელიც ე.წ. ვარდების რევოლუციამ მოიტანა, უცებ ავიტაცეთ: მას დასავლური სტანდარტებით ქვეყნის დალაგება ერქვა.
ასე რომ, თუკი შევარდნაძის ფორმატი იყო ``მე დაგაბრუნებთ რეალურ ისტორიულ დისკურსში``, სააკაშვილის მესიჯი ასე ჩამოყალიბდა: ``მე ქვეყანას დასავლურ ღირებულებათა სისტემაში დავალაგებ``.
საბოლოოდ, აღმოჩნდა, რომ ყველა შემთხვევაში (გამსახურდიათი დაწყებული, ივანიშვილით დამთავრებული) აუცილებელია სამი რამ: მკვეთრად გამოხატული იდეა, რომელიც საკუთარი შემოქმედებითი ნების იდენტურია; საკომუნიკაციო ველი ამ იდეისთვის; და ფინანსები მის განსახორციელებლად. სწორედ ამ ვერსიაში გაუჭირდა ახლანდელ ხელისუფლებას - იმიტომ, რომ აღმოჩნდა, რომ მკვეთრად გამოხატული, საკუთარ შემოქმედებით ნებაზე დაფუძნებული იდეა არ გვაქვს: სააკაშვილის პერიოდის მთელი ჩვენი სოციალური სტრუქტურა მთლიანად დასავლური ლინგვისტიკის თარგმანებაა.
ახლა ახალი ფიგურა ჩანს. რატომ არის ასეთი დიდი მოლოდინი მის მიმართ? ივანიშვილის შესახებ არაფერი ვიცი - გარდა იმისა, რომ ფული აქვს. და ეს ფული, როგორც ვხედავთ, საკუთარი ძალისხმევით მოიპოვა - ყველაზე ულმობელ დროში. ანუ, უცებ ჩნდება კულტურის ახალი ტიპის შფოთი: იმას, რაც აქამდე მოვიტანე, ფინანსური რესურსი სჭირდება. და თუკი აქამდე ფინანსური რესურსი არ მქონდა და იგი იწოვებოდა ე.წ. ფინანსური ინექციებით, დასავლური გრანტებით, ახლა შანსი განჩდა, რომ ჩემი შემოქმედებითი ნების იდენტური გავხდე. ახლა ჩნდება შანსი, რომ საკუთარი ფინანსური რესურსით მოვახერხებ საკომუნიკაციო ველის დალაგებას. აი, ასე ფიქრობს სტატისტიკური ქართველი.
მაგრამ საქმე ჯერ მხოლოდ კულტურის შფოთთან გვაქვს. ჯერ არაფრის თქმა შეიძლება, გარდა იმისა, რომ ეს შფოთი დადგა: უბრალოდ, გაირკვა, რომ სინგაპურის სუროგატი უნდა გავმხდარიყავით, რომელიც თავადაც უცნაური კონგლომერატია.
შფოთია ინტელექტუალურ ელიტაში; ფინანსურ ელიტაში - რომელიც გრძნობს, რომ მთელი მისი ფინანსური პოტენციალი მხოლოდ და მხოლოდ პოლიტიკაში მიდის; და შემოქმედებით ელიტაში, რომელი სრულიად გაუცხოებულია ამ ყველაფრისგან.
- როგორ ფიქრობთ, რა არის შემოქმედებითი ელიტის პროცესისგან გაუცხოების მიზეზი?
- ...შევარდნაძეს ჰქონდა პიეტეტი შემოქმედებითი ელიტის მიმართ, ოღონდ მისთვის მაინცდამაინც მნიშვნელოვანი არ იყო, თუ რას ცვლიდა ამ ელიტის შემოქმედებითი ნება. აქ უფრო მისი ნება იყო გადამწყვეტი: ის ირჩევდა ე.წ. შემოქმედებით ელიტას; შემოქმედებად ადამიანებს ის ნიშნავდა; ის განაზღვრავდა, თუ ვინ იყო, მაგალითად, პოეტი. სხვათა შორის, ვარდების ხელისუფლების პერიოდში ეს ტრადიცია გაგრძელდა.
არავინ იფიქრა იმაზე, რომ შემოქმედებითი ნება მარგინალური უნდა იყოს. მარგინალებს არ დაუტოვეს სასიცოცხლო ფუნქცია, რომლითაც ერმა, სახელმწიფომ, სოციალურმა ორგანიზმმა, კულტურის სხეულმა უნდა იკვებოს.
მარგინალობა არის აბსოლუტური თავისუფლება აზროვნებასთან მიმართებით. ამ დროს არ გაქვს არანაირი დირექტივა, რომ შენი აზრის მდინარება კონკრეტული მიმართულებით წაიყვანო. სოციალური დირექტივა არ გაქვს. არ გაქვს მოვალეობები საყოველთაოდ აღიარებულ იდეოლოგიასთან მიმართებით. მეინსტრიმში არ ხარ. სწორედ ამიტომ ახერხებ, კომუნიკაციის იმ რეჟიმში იყო, რომ უკუგება გქონდეს არა სოციალური სივრციდან, რომელიც ჰორიზონტალური კომუნიკაციის სქემაა, არამედ ვერტიკალური სივრციდან - სადაც კოსმოსთან დიალოგს ახერხებ.
ჩვენ გვაკლია მარგინალები - ის ადამიანები, რომლებიც დამოუკიდებელ სასიცოცხლო ველს თვითონ შეიქმნიან და არ მოუნდებათ, სოციალური ``ფეისები`` იყვნენ. და ამ დროს, პარალელურად, ასევე უმნიშვნელოვანესი პრობლემის წინაშე ვდგებით: ჩვენ ისევ სადემარკაციო ხაზს გვივლებენ - ``ვინც ჩემთან არ არის, ჩემი მტერია``. მარგინალად ყოფნის არჩევანს იდეოლოგიურად მიზღუდავენ. ეს ჩემთვის თავზარდამცემია.
და თუკი პოლიტიკურად დაპირისპირებული სუბიექტები მოახერხებენ და მარგინალებისთვის ადგილს დატოვებენ, კონფლიქტი ნაკლებად მტკივნეულად გადასატანი იქნება.
- თქვენი აზრით, რა უნდა გაითვალისწინოს ივანიშვილმა ამ თვალსაზრისით?
- თუკი ივანიშვილი შევარდნაძის ყაიდის პოლიტიკოსია, ის შეეცდება, მარგინალები შეისრუტოს. და მაშინ ისინი უნდა მიხვდნენ, რომ ეს არ უნდა დაუშვან. იდეოლოგიაზე დამოკიდებულები არ უნდა გახდნენ. ხოლო, თუკი ივანიშვილი ვარდების ხელისუფლების იდეოლოგიის პოლიტიკოსი გახდება, ის შეეცდება, რომ კი არ შეისრუტოს, არამედ სადემარკაციო ხაზი გაავლოს ``თავის შემოქმედებსა`` და მათ შორის, ვისაც მარგინალებად დარჩენა სურთ.
- თქვენ სადემარკაციო ხაზის არსებობაზე საუბრობდით. ხედავთ საფრთხეს, რომ შეიძლება, კულტურის სხეულში მწვავე კონფლიქტი გაჩნდეს? თუკი ისევ არსებობს მიდგომა - ვინც ჩვენს გვერდით არ არის, ჩვენი მტერია - პრობლემის დაძლევის რა პერსპექტივა შეიძლება საუბარი?
- დიახ, ამ მიდგომის არსებობა ძალიან ართულებს პროცესს. სიხისტე (ორივე მხრიდან) ჩვენ კიდევ უფრო გაგვირთულებს იმ დრამას, რომელშიც ახლა აღმოვჩნდით ჰერმეტულ პოლიტიკურ სივრცეში ახალი აქტორის შემოსვლით. ჰერმეტულობა უარყოფითად, განსაკუთრებით, კულტურაზე მოქმედებს. ვიმეორებ: ჩნდება შანსი, რომ ფესვებს ვუბრუნდები. მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ნამდვილად ასე იქნება. აქ მხოლოდ ივანიშივლის პოზიციები არ არის გადამწყვეტი. ძალიან მნიშვნელოვანია, საზოგადოება დაფიქრდეს და გაიაზროს, რა სჭირდება მას. შევარდნაძის მოსვლა იმიტომ მინდა, რომ ყველა იცნობს და ფულს მისცემენო, - აი, ასეთი იყო თავის დროზე ქართველი საზოგადოების პოზიცია პოლიტიკური პროცესის მიმართ. თუკი საქართველოს მოქალაქეს ასეთი მიდგომა ამჯერად ივანიშვილის მიმართ გაუჩნდება და დაუშვებს, რომ მის მათხოვრობას ლეგიტიმური ხასიათი მისცეს, მაშინ ჩვენ ტიპურ ოლიგარქიულ მმართველობას მივიღებთ. უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ახლა პრეტენზიას ოლიგარქი აცხადებს.
თუკი თავის პოლიტიკურ სივრცეს ივანიშვილიც ჰერმეტულს გახდის, მასაც აუცილებლად გაუჭირდება - იმიტომ, რომ ის, რისი ჰერმეტიზებაც ხდება და რაშიც არანაირი შფოთი არ შედის, დღეს თუ ხვალ, კვდება.
ასე რომ, ივანიშვილის ქართულ სივრცეში გამოჩენა შანსია. თუკი ის თავს ოლიგარქიული მმართველობის ფორმატში მოიაზრებს, ეს მაინც შანსია. მაგრამ ეს კონფლიქტური შანსი იქნება.
- როგორ ფიქრობთ, ქართული კულტურის სხეულისთვის ივანიშვილის პერსონა ახლობელი უფრო არის, თუ უცხო?
- უცხო ახლობელი. ახლობელია იმიტომ, რომ მან მიწა-წყალთან ჩვენი იდენტობა გაგვახსენა. და გვითხრა, რომ ქართველს ინოვაციური აზროვნება აქვს და ის ამას დააფინანსებს. დღეს ქართველი ადამიანის პრობლემა სწორედ ეს არის: ჰგონია, რომ მხოლოდ უფულობაა მისი პრობლემა. ამიტომ აქვს ასეთი მგრძნობელობა ივანიშვილის მიმართ. მას არ ესმის, რომ უფულობის გარდა, საკუთარი შემოქმედებითი (და არა სუროგატული) ნების აქტივიზაციის პრობლემა აქვს. ეს პრობლემა კი იმიტომ აქვს, რომ რვა საუკუნეა, ისტორიაში არ უცხოვრია და ახლად ფეხადგმული ბავშვივით არის.
ივანიშვილი ბიზნესმენია და, ალბათ, ყველაზე კარგად იცის, რომ თანამედროვე სამყაროს რიტორიკა საქმეა. ფული ბიზნესმენისთვის ინსტრუმენტია და არა თვითმიზანი. და ეს ივანიშივილმა იცის, თუნდაც, უნივერსიტეტთან, ბიბლიოთეკასთან, თეატრებთან, სამებასთან დაკავშირებული გამოცდილების საფუძველზე. თუმცა, მე არ ვიცი კონკრეტული საფუძველი, თუ რამ განაპირობა მისი ქველმოქმედება ამ თვალსაზრისით.
ძალზე ძნელია, სულ რამდენიმე სატელევიზიო ფრაგმენტითა და წერილობითი მიმართვით რაღაცები ცხადი გახდეს მის პერსონასთან დაკავშირებით, მაგრამ ფაქტია: ახლა ივანიშვილი იმ იდენტობებს აცოცხლებს, რომელთა მიმართაც დაკარგვის შიში გვქონდა. ის დაპირებებსაც იძლევა - ინოვაციების პერსპექტივაზე საუბრობს. ეს პოლიტიკოსისთვის სრულიად ბუნებრივი დაპირებაა.
- უცხო ახლობელი, უფრო ზუსტად, როგორ შეიძლება გავიგოთ? გინდათ თქვათ, რომ ეს მაინც, ცალსახად, გარე პროექტია?
- შეუძლებელია, დღეს მხოლოდ შიდა პროექტი იყო, ან - მხოლოდ გარე პროექტი. თუკი ჩემმა სოციალურმა ორგანიზმმა მოახერხა და ისტორიულ კონტექსტში ჩაჯდა (რაც ნიშნავს ჩემს ხმას მსოფლიო კონტექსტში), ასეთ შემთხვევაში, დისონანსი შეუძლებელია.
ვფიქრობ, რომ ეს ორმხრივი პროექტია. ქვეყანაში ამისთვის ვითარება მომწიფდა და გარედან ვიზა მიეცა ივანიშვილს. მის სასახლეში დიპლომატების მისვლა დასავლეთის ძალიან სერიოზულ განაცხადს ნიშნავდა. ეს ღია მესიჯი იყო - იმიტომ, რომ როგორც წესი, პირიქით ხდება ხოლმე. თან, გასათვალისწინებელია, რომ ამ ადამიანს ჯერ არც პოლიტიკური პარტია აქვს; მოდი, ღიად ვთქვათ - იდეოლოგიის შესახებაც კი არაფერი უთქვამს. მხოლოდ და მხოლოდ ის ფინანსები აქვს, რომელსაც თავისად აღიქვამს. და ეს არის ადამიანი, რომელზეც შეგვიძლია ვთქვათ, რომ იდენტობა აქვს: მან ძალიან საინტერესოდ მოგვაწოდა ორი მესიჯი: ერთი სოფლის მეურნეობას, ანუ ჩვენს წარსულს უკავშირდება, მეორე კი - ინოვაციურ ტექნოლოგიებზე აწყობილი უნივერსიტეტი - ჩვენი მომავალია. ივანიშვილმა გვითხრა: ``ორივესთვის მაქვს ფული, და ორივეს გავაკეთებ. ამას პოლიტიკური პარტიით გავაკეთებ, და ეს პარტია პარლამენტში მოვა``. სხვა არაფერი უთქვამს. სულ ეს არის, რაც ჯერჯერობით არსებობს. და დიპლომატებმა გადაწყვიტეს, მას სასახლეში ხლებოდნენ. ეს ძალიან სერიოზული მინიშნება იყო იმაზე, რომ მის მიმართ ინტერესი არა მხოლოდ საქართველოშია. არ მიმაჩნია, რომ ეს კარტ-ბლანშია. ამ ეტაპზე, ეს მხოლოდ ინტერესია.
- რა გაძლევთ ამის თქმის საფუძველს?
- კარტ-ბლანში რომ იყოს, ის გაცილებით სხვაგვარად შემოვიდოდა ამ სოციალურ სივრცეში.
- რას გულისხმობს, თქვენი დაკვირვებით, ``ქართული ოცნება``, რომელიც ივანიშვილმა შვილის - ბერას ხელით შემოგვთავაზა? ფიქრობთ, რომ ეს ივანიშვილის მიერ ზუსტად გათვლილი სვლაა, რომელიც ახალი თაობის მხარდაჭერის გარანტიას იძლევა?
- ეს ჩვეულებრივი პოლიტიკური პიარია. და, ვინაიდან იგი შვილს მოაქვს, ემოციაც ჩანს. ივანიშვილმა თამაშში თაობა შემოიყვანა. უფრო ზუსტად, მან თაობა კონტექსტში დააბრუნა. და ასევე, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ახალგაზრდას, რომელსაც არაფერი აკლია, მაინც აქვს რაღაც ოცნება. თაობა კი ამაზე წამოეგება.
- წამოეგება?
- დიახ. თაობა ამაზე წამოეგება. არ ვიცი, ეს კარგია თუ ცუდი.
