22 აგვისტო, 2011
ლელა იაკობიშვილი: ``ხომ ნათელია, ამჯერად ვინ აქცია სანახაობად ეს სამდღიანი ისტორია...``
``ვფიქრობ, რომ იქ, სადაც თეატრალური ტრადიცია ასე ღრმა არის, და ღრმაა არა მხოლოდ ისტორიის, არამედ არსობრივი სიღრმის აზრით; იქ, სადაც შესაძლებელია დახვრიტონ ახმეტელი და გაჩნდნენ თუმანიშვილი და რობიკო, შეუძლებელია, თეატრი მოკვდეს.
ქართული თეატრალური კულტურის ისტორიული წყვეტა წარმოუდგენელია. რთული იქნება სხვა რამ: სტურუამ რეჟისორული მწვერვალის ისეთი ნიშნული დადო, რომ ყველას, ვინც მის შემდეგ მოვა, მუდმივად ექნება კომპლექსი``, - ``მთელი კვირა`` გთავაზობთ დიალოგს კულტუროლოგ ლელა იაკობიშვილთან.
- რობერტ სტურუას გათავისუფლებას რუსთაველის თეატრის სამხატვრო ხელმძღვანელის თანამდებობიდან კულტურის მინისტრი ნიკოლოზ რურუა მისი ქსენოფობოიური გამონათქვამებით ხსნის. თქვენი დაკვირვებით, რა იკითხებოდა სტურუას ბოლოდროინდელ განცხადებებში?
- სტურუა ხელისუფლებას პროვოკაციაზე იწვევდა. და ხელისუფლებაც წამოეგო. ეს იყო ძალიან საინტერესო დრამატურგია, ოღონდ, შორს ვარ იმ აზრისგან, რომ სტურუას მიზანი იყო, სპექტაკლი დაედგა, სადაც პერსონაჟებს როლები გადანაწილებული ექნებოდათ. რობერტ სტურუა ამ წარმოდგენის რეჟისორი კი არა, პერსონაჟი იყო. ის იწვევდა ხელისუფლებას, და იწვევდა სწორედ იმ პრინციპებიდან გამომდინარე, რაც თავის ესთეტიზმშია წარმოჩენილი. მისი თეატრი პოლიტიკური თეატრია. მისი სპექტაკლების უმრავლესობა სწორედ ძალაუფლების მრავალგვაროვან ბუნებას ეხება. სტურუა მუდმივად ცდილობს, თავის სპექტაკლებში გაარკვიოს, რა არის, ზოგადად, ძალაუფლება და კონკრეტულად - პოლიტიკური ძალაუფლება. ის ბოლშევიკურ ხელისუფლებასაც იწვევდა ამ პროვოკაციაზე.
ბოლშევიკურმა ხელისუფლებამ კი, ან იმიტომ, რომ უკვე დაღლილი იყო; ან იმიტომ, რომ მართლა აღარ ატარებდა იდეას; ან იმიტომ, რომ სტურუას შემოქმედების გაჩენა ბრეჟნევის პერიოდს დაემთხვა, ვერც კი აღიქვა ეს ყველაფერი.
ხოლო რობერტ სტურუასთან დაკავშირებული ამბავი, რომელიც რამდენიმე დღეა, აქტუალურია, ვფიქრობ, გადაჭარბებულად შეფასდა - ყველა მხრიდან: ცოტა უხერხულია მისი თანამდებობიდან გათავისუფლება, თუკი ამას თვითონ გაუკეთა პროვოცირება. და ეს გათავისუფლებაც მას არაფერს აკლებს. პირიქით. სტურუა, გარდა იმისა, რომ გენიალური რეჟისორია, სოციალურად საინტერესო ფიგურა გახდა. თუკი ის ადრე ხელოვანთა სივრცისთვის იყო საინტერესო და საინტერესო იყო პოლიტიკური სივრცისთვის იმდენად, რამდენადაც პოლიტიკურ კონიუნქტურაში, პოლიტიკური აზროვნების ფორმატში შფოთი შეჰქონდა, ახლა სოციალურად აქტიური ფიგურა გახდა. და ახლა მან კიდევ უფრო მეტი ინტერაქტივი გამოიწვია, ვიდრე ამას თეატრში ახდენდა.
- თამაშის პროფესიული სცენიდან სოციალურ სცენაზე გადატანას გულისხმობთ?
- ცხადია. მაყურებელი თეატრში ერთი ვერსიის სანახავად მიდის. ახლა კი სტურუამ მასშტაბები გაზარდა: მთლიანად სოციალურ ველში გადმოიტანა თეატრში ძალაუფლებასთან თამაშის ფორმა.
ახლა მან მთელი ქართული სოციალური სივრცე თავისი ფიგურის მიმართ ინტერაქტიული გახადა - ისინიც კი, რომლებიც სპექტაკლს არასოდეს დასწრებიან. ეს სოციალურ ქსელებში კარგად გამოჩნდა. უცნაურია, მაგრამ მომხდარმა ამბავმა ისინიც კი, ვინც სტურუას შემოქმედებას არ იცნობს, მის მიმართ მგრძნობიარე გახადა. ათეისტსა და მორწმუნეს შორის ხომ მაინც ღმერთია ძირითადი ფიგურა, ვისზეც ინტენცია არსებობს. მას თავის დამკვიდრება არ სჭირდება; დანარჩენებს სჭირდებათ დამკვიდრება მის მიმართ. დაახლოებით ასეთი რამ მოხდა სტურუასთან მიმართებით. დაიწყო მხიარული სანახაობა: გაჩნდნენ მომხრეები, მოწინააღმდეგეები... მოკლედ, სცენაზე სიცოცხლეა.
- თქვენი აზრით, რაში სჭირდებოდა სტურუას ასეთი გამოწვევა? პარლამენტარმა ხათუნა ოჩიაურმა აღნიშნა, რომ სტურუა ბოლო წლებში ნაყოფიერი შემოქმედებით არ გამოირჩეოდა. უნდა ვიფიქროთ, რომ ოჩიაურს, როგორც მაყურებელს, მართლაც დააკლდა სტურუას კრეატივი ბოლო წლების განმავლობაში?
- გენიალური ადამიანი სხვას კი არა, საკუთარ თავს და ღმერთს ეთამაშება. სლენგზე ამას ``კაიფი`` ჰქვია. როცა გალაკტიონი ``გემი ``დალანდის`` წერდა, ამით კონკრეტულ პოლიტიკურ ფიგურას ებრძოდა? არა, არა: ``კაიფობდა``. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. ეს გენიოსების ამპლუაა. ისინი საკუთარ თავსა და უფალს ეთამაშებიან. ამიტომ, ვფიქრობ, რომ კონკრეტულად ვიღაცის გამოწვევა მეორეხარისხოვანია ასეთი სიცოცხლის ესენციის განცდის მქონე ადამიანებისაგან.
რატომ მოუნდა, რომ ასეთი ხმაურით წასულიყო? ხელოვანის ავანტიურა უფრო მნიშვნელოვანი იყო მისთვის, ვიდრე ავანტიურა პოლიტიკოსის მიმართ. და თუ ეს ასე არ არის, მაშინ სტურუა მხოლოდ რიგითი რეჟისორია. აღმოჩნდა, რომ მას შემოქმედებითი კრიზისი კი არ ჰქონია, არამედ თეატრის მასშტაბები გაზარდა და ეს ჩვენ თვალწინ, სოციალურ სივრცეში წარმოადგინა. სტურუა თეატრალურ სახეებში მუდმივად ეძებდა, თუ რა იყო ძალაუფლება. და სრულიად ბუნებრივია, რომ პოლიტიკურ დისკურსშიც იგივე ავანტიურა ჰქონდეს, ოღონდ - გაცილებით მასშტაბური. ის ადამიანებიც კი, რომლებიც თეატრში არ მიდიან, ასეთი ფორმატით შემოიყვანა. ეს არის კრიზისი? შეიძლება შემოქმედებითი კრიზისი გქონდეს, მაგრამ თეატრის სამხატვრო ხელმძღვანელობა მაინც შეგეძლოს - იმიტომ, რომ გაქვს სტანდარტები; იცი, როგორი სპექტაკლები უნდა დაიდგას. თუკი ამ ლოგიკას მიჰყვებოდნენ, მაშინ რეჟისორობიდან უნდა გაეთავისუფლებინათ და არა სამხატვრო ხელმძღვანელის პოზიციიდან. ვფიქრობ, უხერხულია ამაზე საუბარი...
- თუკი ასეა, თქვენი აზრით, რატომ წამოეგო ხელისუფლება ამ ავანტიურაზე?
- როგორც ჩანს, ხელისუფლებას არ აღმოაჩნდა რეჟისორული ნიჭიერება, რომელიც საპირწონეს დადებას სჭირდება. ხელისუფლებაც ხომ, ზოგადად, რეჟისორია. განსაკუთრებით, ჩვენს ხელისუფლებას ძალიან უყვარს სანახაობების მოწყობა. მაგრამ ხომ ნათელია, ამჯერად ვინ აქცია სანახაობად ეს სამდღიანი ისტორია... რამდენი ცნობილი პროფესიონალი გაუშვეს სამსახურიდან, მაგრამ გაგიგიათ ამის შესახებ? ანუ, ეს მისი ძალისხმევა კი არა, სტურუას ძალისხმევა იყო. ხელისუფლება თავის რეჟიმში იყო. სტურუამ ის ამ რეჟიმიდან ამოაგდო და მისკენ მოაბრუნა.
- სტურუა ამბობს, რომ რუსთაველის თეატრს მძიმე ტრადიცია აქვს: გაუშვეს ალექსიძე, თუმანიშვილი; დახვრიტეს ახმეტელი. და რომ ახლა ის, როგორც ჩანს, ამ ტრადიციას ემორჩილება. ამ განაცხადით ის ისევ თამაშობს?
- ხედავთ? ისევ თამაშობს! მისი ამპლუა მაღალი რეგისტრის არტისტიზმია.
ახლაც, როცა ამ თემაზე ვსაუბრობთ, ვგრძნობ, რომ ეს რობერტ სტრუასთვის ფსევდოპრობლემაა. ამ ფსევდოპრობლემაში მეც შეთრეული ვარ. სტურუას მიერ დადგმული შექსპირის მნიშვნელობას ინგლისელები აღიარებენ. ამ რანგის რეჟისორისთვის, მე რომ მივეშველო და პროტესტის გამოსახატავად გავიდე, სასაცილო არ ვიქნები? ვის ვეშველები? ასეთ შემთხვევაში, უფრო - ხელისუფლებას, რათა სტურუასთან მიმართებით დადგინდეს. როდესაც არტისტი სცენაზეა, თუკი ის იქ ენერგიას კარგავს, არტისტი აღარ არის. არტისტი მაშინ არის, თუკი თამაშობს. ერთხელ, ახალგაზრდა, ძალიან სიმპათიური გოგონა იდგა ქაშუეთის წინ და მათხოვრობდა. ეს ძალიან მტკივნეული იყო ჩემთვის. გავესაუბრე. მითხრა, - არტისტი ვარ. და მე თუ ეს როლიც არ ვიგრძენი და არ ვითამაშე... თქვენ გგონიათ, ახლა დრამატული ვარო?...
ასე რომ, თუკი არტისტი მუდმივად თამაშის რეგისტრში ყოფნას ახერხებს, მას ძალაუფლების რეგისტრში მყოფი ადამიანი ნაკლებად აზარალებს. ახმეტელი ფიზიკურად გაანადგურეს. არ მინდა, რომ ჩემი ქვეყნის დღევანდელ ხელისუფლებას ასეთი სახე ჰქონდეს; არც მინდა, ვიფიქრო, რომ ისიც განადგურებაზე ფიქრობს. ის რაღაც თამაშშია ჩართული და ვერ მიხვდა, რომ ფიგურა, რომელმაც ის გამოიწვია, ზედმეტად მძიმე წონითი კატეგორია იყო. სასაცილო არგუმენტები ისმის. და ამ ფონზე, ქსენოფობიით დაავადებულ ადამიანს ინგლისის სამეფო თეატრში იწვევენ. ვისი ეშინია სტურუას? და რატომ ეშინია?
- სტურუას წასვლა რუსთაველის თეატრიდან და, როგორც ჩანს, ქართული თეატრიდან, რას განაპირობებს, თქვენი აზრით? რამ შეიძლება ჩაანაცვლოს ქართულ თეატრში სტურუას ესთეტიზმი?
- ვფიქრობ, რომ იქ, სადაც თეატრალური ტრადიცია ასე ღრმა არის, და ღრმაა არა მხოლოდ ისტორიის, არამედ არსობრივი სიღრმის აზრით; იქ, სადაც არტისტიზმის ასეთი სურვილი, ასეთი ნიჭირება სუფევს; იქ, სადაც შესაძლებელია დახვრიტონ ახმეტელი და გაჩნდნენ თუმანიშვილი და რობიკო, შეუძლებელია, თეატრი მოკვდეს. ეს კულტურის სიკვდილიც იქნება.
ჩვენ ხელისუფლებაც კი არტისტული გვყავს, რომელსაც მუდმივად სცენაზე ყოფნა სურს. ისეთი განცდა მაქვს, რომ მას განმხოლოება, განმარტოება არასოდეს მოსდომებია, იმდენად ძლიერია თვითპრეზენტაციისკენ მისი მიდრეკილება. ასეთი ტრადიციის მქონე ქვეყანაში, როგორ წარმოგიდგენიათ, ქართული თეატრალური კულტურის ისტორიული წყვეტა მოხდება?
ვფიქრობ, რომ ეს წარმოუდგენელია. უბრალოდ, რთული იქნება სხვა რამ: რობიკო სტურუამ რეჟისორული მწვერვალის ისეთი ნიშნული დადო, რომ ყველას, ვინც მის შემდეგ მოვა, მუდმივად ექნება კომპლექსი. ერთადერთი, რითაც ეს კომპლექსი დაიძლევა, ``სხვა`` რობიკოს მოსვლა იქნება - ისევე, როგორც სტურუა იყო თუმანიშვილთან მიმართებით სრულიად სხვა ესთეტიზმის მატარებელი.
ასე რომ, არაფერი მომკვდარა. თეატრი რაღაცებს გადახარშავს. და თუ იქ ნიჭიერ ადამიანს სასიცოცხლო ველი დახვდება, იგი აუცილებლად გაცოცხლდება. უბრალოდ, სასურველი იქნებოდა, თეატრს ის სამხატვრო ხელმძღვანელი ჰყოლოდა, ვინც იცის, რა არის გემოვნებიანი, ღრმა და თანამედროვე თეატრი.
სხვათა შორის, დავით დოიაშვილმა სცადა შექსპირის დადგმა 90-იან წლებში. ის აბსოლუტურად იმეორებდა რობიკოს. იმეორებდა ნიჭიერად. ერთადერთი, რაც ვერ მოახერხა, სათქმელის მოკლედ თქმა იყო. მისი სათქმელი გაიწელა. მაშინ ამისთვის ტექნიკა, გამოცდილება არ ეყო. სხვა მხრივ კი, სპექტაკლს აშკარად ეტყობოდა ძალიან ნიჭიერი ადამიანის ხელი. მაშინ მომეჩვენა, რომ დოიაშვილი ეძებდა გზას, რობიკო სტურუას ესთეტიზმიდან გასულიყო და ახალი ესთეტიზმის ვერსია შექსპირით შემოეთავაზებინა. მას ამის სერიოზული მცდელობა ჰქონდა, მაგრამ ის უფრო შოუსკენ წავიდა...
- თქვენ ესთეტიზმზე საუბრობდით. სტურუას გაშვება და ბათუმში ``ქეთო და კოტეს`` დადგმა დროის ერთ ინტერვალში მოხდა. ეს დამთხვევა, თქვენი აზრით, როგორ შეიძლება აიხსნას?
- ამ ხელისუფლებას ახალგაზრდული პათოსი ჰქონდა, ოღონდ გაცილებით ულმობელი, ვიდრე მე-19 საუკუნის სამოციანელებს ჰქონდათ მამების მიმართ. იქ ულმობლები მამები იყვნენ; აქ - შვილები აღმოჩნდნენ. უფრო მეტიც: შვილიშვილები - იმიტომ, რომ ამათ ხელისუფლება ბაბუსგან მიერთვათ. ბაბუსგან ჰქონდათ გადაცემული და არა მამისგან. ბაბუს კი თვითონ ეძახდნენ შევარდნაძეს.
მამას ხელისუფლება უნდა გამოსტაცო, ბაბუ კი გაძლევს: გჩუქნის. ისინი მამის მიმართ ვერ დადგინდნენ და სწორედ ამის გამო, მის მიმართ გაუჩნდათ აგრესია. ასე რომ, ეს შვილიშვილების სახელისუფლებო სივრცეა: მათ მამასთან ბრძოლაში ენერგია არ დაუხარჯავთ - ის გამოტოვეს და ახლა გადაწყვიტეს, მამები ისტორიიდან წაშალონ. მათი ლინგვისტიკის მიხედვით, თითქოს ერას ქმნიან. და რამდენადაც ბედისწერაც და საერთაშორისო თანადგომაც მათ კოჭს უგორებდა, ჩათვალეს, რომ მართლა ასე ხდება.
გარდა ამისა: პოლიტიკურ ფორმატში არსებულმა ფიგურამ იცის, რომ ის ამ ფორმატის დანამატია, და ამიტომ მისი ინტენციაც მუდმივად ხელოვანისკენ არის - იმიტომ, რომ ხელოვანი თავისუფალია. ეს კი ვერ არის თავისუფალი. თავისუფალი ვერ არის არა იმიტომ, რომ შინაგანად არ აქვს ამის სურვილი, არამედ იმიტომ, რომ აქვს პრობლემა: ``მეფე ხარ და ხამს``. ეს შემთხვევითი ფრაზა არ არის. ვფიქრობ, რომ ნიკოლოზ რურუა ახლა მართლა ცუდ დღეშია: მან ძალიან კარგად იცის, რას ნიშნავს ხელოვანი.
``ქეთო და კოტესთან`` მიბრუნება და მისი დადგმის დამთხვევა სტურუას მოხსნასთან შეიძლება ხელისუფლების არაცნობიერი სურვილი იყო. შეიძლება მათ სურდათ, ამჯერად ხანუმას მეტაფორით შემოსულიყვნენ. ხანუმას მეტაფორა კი ქართულ კულტურულ სხეულში მუშა მეტაფორა იყო - გროტესკული, ტრაგიკომიკური, მასკულტურული მგრძნობელობებით: თუ მოახერხებ, შეგიძლია, არქიგენიალური გახადო. მაგრამ მათ ვერ გათვალეს, რომ თუკი საუბარი ``ქეთო და კოტეს`` კლასიკაზე იქნება, ყველას პირველი სპექტაკლი და პირველი ფილმი გაახსენდება. აი, აქ არის აცდენა. ბრეხტის ``კავკასიური ცარცის წრის`` გადათამაშებას კი სრულიად სხვა შინაგანი რეზონანსის გამოწვევა შეუძლია.
რობიკომ ``კავკასიურშიც`` ის სიმაღლე დადო, რომელიც სოციალურ დრამაში, რეალურ პოლიტიკურ დრამაში თამაშდება. საერთოდ, შემოქმედებითი სივრცის მეტაფორები მუდმივად ტევადია და როდის გაცოცხლდება, არავინ იცის. ``კავკასიური ცარცის წრეში``, დედასა და გამზრდელს შორის ჩაყენებული მიშიკო კი ძალზე დრამატული მეტაფორაა.
... ხელისუფლება კი ისევ ``ქეთო და კოტეს`` ირჩევს. ისევ მასკულტურაზე გათვლილს და არა კულტურის ნატიფ შრეებთან მგრძნობელობაში მყოფს. მე ვერ გეტყვით, როგორია ეს ``ქეთო და კოტე``, მაგრამ შექსპირი ``ქეთო და კოტე`` ვერ იქნება.
- თქვენ ამბობთ, რომ შეუძლებელია, თეატრი მოკვდეს ჩვენს ქვეყანაში. თუკი სტურუას უშვებენ, ``ქეთო და კოტე`` კი განახლებული ამბიციით შემოდის ჩვენს კულტურაში, რა პერსპექტივაზე შეიძლება საუბარი?
- ხალხს ორივე სჭირდება - კლასიკაც და მასკულტურაც. ხოლო თავის მხრივ, ის ნიშა, სადაც ჩვენი კულტურის ნატიფი სხეული მდებარეობს, ახლა თავისუფალია. ახლა ამ ნიშაში რობიკო ისე ანთია, რომ ჯერჯერობით, შეიძლება ამ ენერგიის პარალიზება მოხდეს. როდის დაიწყებს ამეტყველებას? ტრადიცია იმდენად ძლიერია, რომ კულტურა არ მოისვენებს.
მასკულტურა კი მუდმივად იქნება. ამავე დროს, მასკულტურაზე გათვლილი ნაწარმოებიც კი შეიძლება იყოს ფარსი. ფარსი მაშინ არის, როდესაც რაღაც მეორდება. ამ შემთხვევაში კი მეორდება - ``ქეთო და კოტეს`` სახით.
Комментариев нет:
Отправить комментарий