რით დასრულდება ძალაუფლებით ინტოქსიკაციის მესამე შემთხვევა?

"რეზონანსი" - "მთელი კვირა"

19 ნოემბერი, 2007

"ბოლო ოცი წლის განმავლობაში, უკვე მესამედ, საქართველოში მასობრივი პროტესტის მიზეზი ძალაუფლებით ინტოქსიკაციაა", - ამბობს ფსიქოლოგი გაგა ნიჟარაძე. რით დასრულდება რიგით მესამე შემთხვევა, თუკი გავითვალისწინებთ, რომ ხელისუფლების რესურსი ძალა და ადმინისტრაციული რესურსია, ოპოზიციის კი - მხოლოდ მორალური კაპიტალი?

- საბჭოთა ნომენკლატურული სისტემის დამახასიათებელი ნიშანია არაკონსტრუქციულობა და მისი ელიტის ყოველი შემდეგი თაობა უფრო დაბალინტელექტუალური და უსახურია, ვიდრე - წინა.

როდესაც "ვარდების რევოლუცია" მოხდა, დავწერე, რომ საქართველოში ნომენკლატურული სისტემა დამთავრდა. მაგრამ ახალმა ხელისუფლებამ, რაღაც დროიდან, ისევ ნომენკლატურული სისტემის შენება დაიწყო: მაღალ თანამდებობაზე დანიშვნა აუცილებლად პარტიული ნიშნისა და სხვა, მსგავსი ფაქტორების გათვალისწინებით ხდებოდა. სახელისუფლებო რგოლებში დაბალინტელექტუალური და მხოლოდ ერთგული ხალხის მოზღვავება ამანაც გამოიწვია.

ჯანდაცვის, განათლების, მეცნიერების სფეროებში რეფორმების გატარება აუცილებელი იყო და ის აუცილებლად მტკივნეული იქნებოდა, მაგრამ ეს სამართლის და სამართლიანობის ხარჯზე გაკეთდა.

სხვათა შორის, საჯარო დოკუმენტია ხელშეკრულება საპროცესო გარიგების შესახებ, მაგრამ შეტანილი თანხის შესახებ ინფორმაცია საჯარო დოკუმენტი არ არის. არავინ იცის, თანხა სად მიდის. ამის დადგენა კანონით არის შეუძლებელი!
ხელისუფლების წარმატებები (ის, რომ აღარ არის ქუჩის კორუფცია; საგადასახადო სისტემა შედარებით უკეთესია, ვიდრე - შევარდნაძის დროს და ა.შ.), სწორედ, ასეთმა სერიოზულმა ჩავარდნებმა გადასწონა.

საქართველოში პროტესტს, ზოგადად, ძალაუფლებით ინტოქსიკაცია იწვევს: როდესაც მმართველი ელიტა ფიქრობს, რომ იმაზე მეტი უფლება აქვს, რასაც მას აძლევს კანონი, კონსტიტუცია, სამართლიანობა და სამართალი. აქვე შევნიშნავ, რომ სამართალცნობიერება ჩვენთან საკმაოდ დაბალია, მაგრამ სამართლიანობის გრძნობა - გამოკვეთილი.

- თქვენი დაკვირვებით, რა იყო ბოლოდროინდელი მასობრივი აქციების განმაპირობებელი მთავარი მიზეზები?

- ჩემი აზრით, აქ "გამშვების" როლი თაბუკაშვილის ქუჩის ამბებმა ითამაშა. ბინა ქართველისთვის სერიოზული რამ არის. და, როცა ვიღაც შემორბის და მას გართმევს, სწორედ მაშინ აკეთებ დასკვნას, რომ ეს ხელისუფლება უსამართლოა. ვფიქრობ, რომ ეს იყო პროტესტის ძირითადი მოტივი. რა თქმა უნდა, არის სხვა მიზეზებიც - სასამართლო და კიდევ ბევრი რამ. მათ შორის - რთველი: ხელისუფლებას პენსიონერების ვაუჩერების მეოთხედი გლეხებისთვის დოტაციად რომ ექცია, ძალიან მომგებიანი იქნებოდა. მან ეს არ გააკეთა და მოსახლეობამაც ასეთი დამოკიდებულება აღიქვა (და, ალბათ, სამართლიანად), როგორც "ფეხებზე დაკიდება".

საპროტესტო განწყობა მოსახლეობაში ნელ-ნელა გროვდებოდა და სწორედ ზემოთ აღნიშნული ფაქტები იყო ბოლო წვეთი, ერთგვარი ზღვარი. საჭირო იყო საბაბი. საბაბი კი ოქრუაშვილი გახდა, რომელმაც ძალიან მძიმე ბრალდებები წაუყენა ხელისუფლებას.

- ეს ბრალდებები, თქვენი აზრით, მხოლოდ საბაბი იყო?

- დიახ - იმიტომ, რომ ეს ბრალდებები ორი წლის წინ რომ წაეყენებინა, არავინ მოუსმენდა: არ იყო დაგროვილი უკმაყოფილების მუხტი.

- რამდენი გირგვლიანი უნდა მომხდარიყო, რამდენი - ჟვანია?

- დიახ, რაღაც დონემდე უნდა მისულიყო. და მივიდა იმ დონემდე, რომ, პრაქტიკულად, ყველა მოქალაქემ იგრძნო: შეიძლება, მას შემოუვარდნენ ოჯახში და საკუთრება წაართვან. მოკლედ, მასობრივი პროტესტის მოტივი, ჩემი აზრით, ხელისუფლების თვითნებობა იყო.

- თქვენი დაკვირვებით, ამ აქციებზე პროტესტი საზოგადოების რა ნაწილმა გამოხატა?

- საერთოდ, მასობრივი მანიფესტაციების მონაწილეები სრულიად განსხვავებული სოციალური ფენისა და მოტივაციის ადამიანები არიან. არ ვიცი, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, რომელი კატეგორია სჭარბობდა. ფაქტია, რომ უნდა დაგროვდეს სამართლიანი პროტესტის მუხტი, რომელიც ხალხს შეკრებს და მერე იმას ვინ შეუერთდება, კაცმა არ იცის. როცა მასა ჩამოყალიბდება, მას თავისი კანონები აქვს. იქ ემოციურობის ხარისხი იმდენად მაღალია, რომ რადიკალიზაციამდე მიდის. მთავარი კი სწორედ ის არის, რომ ხელისუფლებამ, რომელიც, ასევე, მასის ტალღაზე მოვიდა ქვეყნის სათავეში, ძალიან კარგად იცოდა: სწორედ იმის გამო, რომ 50-60 ათასი ადამიანის მიერ წაყენებულ სრულიად მშვიდობიან მოთხოვნებს ხელისუფლებისგან არავითარი რეაგირება არ მოჰყვა, რადიკალიზაცია აუცილებლად მოხდებოდა. ის ამას განზრახ დაელოდა.

- ბოლოდროინდელმა მოვლენებმა, ალბათ, ისიც აჩვენა, თუ რა ღირებულებებზეა ქართველი საზოგადოება ორიენტირებული.

- ხელისუფლებაში სააკაშვილის მოსვლის შემდეგ გაძლიერდა ავტორიტარული ტენდენცია - როგორც ფაქტობრივად, ისე - კანონმდებლობითი თვალსაზრისით. საზოგადოებას კი გარანტირებული უსაფრთხოება უნდა. თავიდანვე, როდესაც უკანონოდ დააპატიმრეს ბევრი უარყოფითი ტიპი (ქურდები, მაგრამ - უკანონოდ!), ეს საზოგადოებამ ხელისუფლებას აპატია. მან ასეთ ქმედებას გამართლება მოუძებნა: "მაინც დასაჭერები არიან". აღმოჩნდა, რომ საზოგადოების მხრიდან სწორედ ასეთი მიდგომა არის დიდი შეცდომა. როდესაც ირღვევა კანონი თუნდაც "სამართლიან საქმეში", შემდეგ ის აუცილებლად გადადის სერიოზულ და ფართომასშტაბიან უსამართლობაში.

- როგორ დაახასიათებთ მიმდინარე პროცესებში ხელისუფლებისა და საზოგადოების ურთიერთობას?

- ახლა ხელისუფლების ნაბიჯები არაადეკვატურია. ასეთი დამოკიდებულებაა: როდესაც ხელისუფლების მიერ გადადგმული ნაბიჯები ოპოზიციის უკმაყოფილებას იწვევს, საპრეზიდენტო გუნდიდან მოსახლეობისთვის ყველაზე არასიმპათიური ფიგურები გამოდიან და კომენტარს ნახევრადღიმილით აკეთებენ: "ჩვენ ვიცით, ძმებო. ეგრეა სწორი". შეიძლება ეს მართლაც ასე იყოს: ზოგჯერ გუნდი უფრო წინ წასული, ინტელექტუალურია, ვიდრე მასა. ეს ძალიან კარგია, მაგრამ მასას არავითარ შემთხვევაში არ უნდა აგრძნობინო: "შენ ხარ "ჩმორი" და არაფერი იცი". ამას ფსიქოლოგიაში "ჯგუფ-აზროვნება" ჰქვია: როდესაც კარგად შეთამაშებული გუნდი კრიტიკის უკუკავშირის, საერთოდ, სიტუაციაზე ობიექტურად შეხების უნარს კარგავს. ამას წარმატებები იწვევს: როცა აღარ გინდა გაიგო, რომ პრობლემები კიდევ არის.
ახლა ხელისუფლება მიღწევებზე, ხუთწლიან გეგმებზე საუბრობს.

- "ხუთწლედებზე"?

- დიახ. საბჭოთა მიდგომაა. ამ გზით ხელისუფლების რეიტინგი ვერ აიწევს. ეს არ ნიშნავს, რომ აიწევს ოპოზიციის რეიტინგი, მაგრამ შეიძლება, ამის შედეგად, არჩევნებზე ცოტა ხალხი მოვიდეს. არჩევნები ასეთ შემთხვევაშიც ჩატარდება. ადმინისტრაციული რესურსი კი - ეს ადმინისტრაციული რესურსია.

- იმის თქმა გინდათ, რომ ოპოზიციის მიმართ მოსახლეობის ნდობა არ არის?

- დიახ, ნდობა მაინცდამაინც მაღალი არ არის.

- რატომ? ამდენი ხალხი რისთვის გამოვიდა საპროტესტო აქციებზე?
- ხალხის ძირითადი ნაწილი ხელისუფლების წინააღმდეგ გამოვიდა და არა - ოპოზიციის მხარდასაჭერად.
- რა საერთოს ხედავთ საზოგადოებისა და ოპოზიციის ინტერესებს შორის?
- მათ მხოლოდ ერთი რამ აერთიანებს: არც საზოგადოებას და არც ოპოზიციას მოქმედი ხელისუფლება აღარ უნდა.
- ხომ არ ფიქრობთ, რომ ოპოზიციური გაერთიანების ერთობის საფუძველიც ეს არის?
- დიახ. მხოლოდ საერთო მტერი. ამავე დროს, ოპოზიციის პოლიტიკური კულტურა ძალიან არაერთმნიშვნელოვანია.
- გასული წლების საპროტესტო გამოსვლებში ყოველთვის გამოკვეთილი იყო ბელადის მოთხოვნილება. ახლა ის არ გამოჩენილა. თქვენი აზრით, რატომ?
- ერთიანმა ოპოზიციამ მოახერხა, რომ ბელადი არ გამოჩენილიყო.
- ეს მისი დამსახურებაა?

- შეიძლება ითქვას, რომ ასეა. მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან უცნაური ალიანსია. თუმცა, რა გვიკვირს? სტალინმა და ჩერჩილმა მონახეს საერთო ენა საერთო მტრის წინააღმდეგ და, როგორც კი ამოცანა მიღწეულ იქნა, ისევ ერთმანეთის დაუძინებელი მტრები გახდნენ. ასეთი რამ ხდება ხოლმე. მაგრამ ამ ოპოზიციის დამსახურება სწორედ ის არის, რომ გამოკვეთილი ლიდერი არ წარმოჩნდა. თუ, ლიდერი აღმოჩნდა ისეთი?.. ასეა თუ ისე, ფაქტია, რომ ახლა, ოპოზიცია, რომელიც, ყოველ შემთხვევაში, ისეთი სუსტი არ არის, როგორიც ერთი-ორი წლის წინ იყო, გაერთიანდა და ბელადობაზე პრეტენზია არ აქვს.

- რა როლი შეასრულა მედიამ მიმდინარე პროცესებში?

- ზუსტად ის, რაც შეასრულა 2003 წელს: მასების დარაზმვის, მუხტის გაძლიერების და ა. შ. ძირითადად, ტელეკომპანია "იმედს" ვგულისხმობ. ზოგადად კი, როლი, რომელიც მედიამ ამ პროცესებში შეასრულა, დემოკრატიული საზოგადოების მანიშნებელია. თუმცა, "რუსთავი-2-იც" და "იმედიც" ძალიან ტენდენციური იყო.

- რა როლი შეასრულა ეკლესიამ ამ პროცესებში? საზოგადოების ერთი ნაწილი მიიჩნევს, რომ საპატრიარქომ დააგვიანა.

- რა თქმა უნდა, დააგვიანა. საპატრიარქო, როგორც წესი, ძალზე ნეიტრალური, შერიგებისკენ მიმართული მოწოდებებით გამოდის. მაგრამ პატრიარქმა მეორე გამოსვლაში (ძალიან ხანმოკლე გამოსვლა იყო) ხელისუფლებას მეტი პასუხისმგებლობა დააკისრა. შემდეგ, რაღაც მოლაპარაკებები თითქოს დაიწყო. ცხადია, ეს პოზიტიური როლია, თუმცა, არა - ძალიან კონსტრუქციული.

- რატომ?

- იმიტომ, რომ დიდი შედეგი არ გამოიღო. საქართველოში უპრეცედენტო ძალადობრივი აქცია განხორციელდა.

- ხელისუფლებაც და ოპოზიციაც პასუხისმგებლობას ერთმანეთს აკისრებს. ასეთ სიტუაციაში, რეალურად, ვის ეკისრება პასუხისმგებლობა?

- ეს ყველაზე დიდი პრობლემაა: საქართველოში დამოუკიდებელი სასამართლო არ არსებობს.

- ახლა, წინასაარჩევნო პერიოდში, რა რესურსებს ფლობს ხელისუფლება?
- ძალას და ადმინისტრაციულ რესურსს.
- ოპოზიცია?

- ახლა - არაფერს. მხოლოდ მორალური კაპიტალი აქვს ("ხომ ვამბობდით, ესენი ვინ არიან"), მაგრამ ამის მიტანა საზოგადოებამდე - ინფორმაციის საშუალებების გარეშე - ძალიან გაუძნელდებათ.

- უკვე ოპოზიციამ განაცხადა, რომ, თუ "იმედის" მაუწყებლობა დროულად არ აღდგება, მაშინ საპროტესტო აქციები განახლდება. ასეთ შემთხვევაში, როგორ შეიძლება განვითარდეს მოვლენები?

- არსებობს რეალური საფრთხე: თუ ხელისუფლება 7 ნოემბრის პოლიტიკას გააგრძელებს და სააკაშვილი კიდევ ერთხელ იქნება არჩეული, დასავლეთი ჩვენზე ხელს ჩაიქნევს.
ახლა ჩვენი რესურსი მხოლოდ ის არის, რომ არჩევნებზე მივიდეთ და არჩევანი გავაკეთოთ. მაგრამ ინფორმაციის დახურულობის პირობებში ამის განხორციელება ძალზე ძნელია.

- თქვენი დაკვირვებით, მიმდინარე პოლიტიკურ პროცესებში შეინიშნებოდა (ან შეინიშნება) თუ არა კონფლიქტის დაძლევის მცდელობა რომელიმე მხრიდან?

- ოპოზიციის მხრიდან ნამდვილად შეინიშნებოდა: პირველ ეტაპზეც და რამდენიმე დღის შემდეგაც. მაგრამ ჯგუფ-აზროვნების გამოვლინებაა: როდესაც ნებისმიერი დათმობა განიხილება, როგორც სისუსტე. საპრეზიდენტო არჩევნების დანიშვნით კი პრეზიდენტი დათმობაზე არ წასულა. პირიქით. და დიდია ალბათობა იმისა, რომ ოპოზიციამ ვერ მოახერხოს ხელისუფლების წინააღმდეგ განწყობილი ამომრჩევლის მობილიზაცია.

- ასე მალე დაავიწყდება ამომრჩეველს, რა მოხდა ერთი თუ ორი თვის წინ?
- რა თქმა უნდა, არა, მაგრამ ის არჩევნებზე არ მივა - იმის გამო, რომ საპირწონეს ვერ ნახავს. შეიძლება გავრცელდეს ასეთი აზრი: "მაინც ესენი მოიგებენ". ბოლოს და ბოლოს, შიშის ფაქტორი იმუშავებს: დამუქრების მეთოდი.

- ამ ეტაპზე, ხედავთ თუ არა მხარეების მზაობას დიალოგისთვის?
- ვფიქრობ, რომ ორივე გუნდში არის ხალხი, ვინც დიალოგისთვის მზად არის, მაგრამ ხელისუფლება ცალკეულ ოპოზიციონერებთან შეხვედრაზე უარს აცხადებს - იმიტომ, რომ იცის: სუსტი პოზიციები აქვს და საბაბს პოულობს.
რაც შეეხება ოპოზიციას, რაღაც ნაწილისგან დიალოგისთვის მზაობა შეინიშნება. სხვათა შორის, ახლა მიმდინარეობს კონსულტაციები "მრეწველებისა" და "ახლების" მონაწილეობით - საარჩევნო კანონის დეტალების შესახებ. ძალიან კარგი იქნება, თუკი ამ პროცესში ოპოზიციის სხვა წარმომადგენლებიც ჩაერთვებიან. თუმცა, სხვა საკითხია, დაუშვებს თუ არა ამას ხელისუფლება.

- ოპოზიციურმა გაერთიანებამ, შიდა არჩევნების საფუძველზე, პრეზიდენტობის კანდიდატად ლევან გაჩეჩილაძე დაასახელა. თქვენი აზრით, რამ განაპირობა ასეთი არჩევანი? რატომ მაინცდამაინც ლევან გაჩეჩილაძე და არა, ვთქვათ, დავით უსუფაშვილი?
- ჩემი აზრით, გაჩეჩილაძის კანდიდატურის გამარჯვება იმან განაპირობა, რომ იგი არის უპარტიო, და კიდევ: ახალგაზრდობა დაუჭერს მხარს და... თბილისი.

- ე.ი., სწორება პოპულარობაზე გაკეთდა?
- პოპულარობასა და უპარტიობაზე. ფიგურა არის ისეთი: თითქოს ალალი კაცია, ძალაუფლება არ აინტერესებს; გამოაცხადა კიდეც, - რამდენიმე თვეში გადავდგებიო. გათვლა კი იმაზე იყო, რომ ამ ფაქტორებმა შეიძლება ამომრჩეველზე იმოქმედოს. თუმცა, მის შანსებზე წინასწარ ვერაფერს გეტყვით. თვითონ გაჩეჩილაძე არ არის ის ფიგურა, რომელიც პოლიტიკურად მნიშვნელოვანია. ყოველ შემთხვევაში, ჯერჯერობით.
ახლა გათვლა არის იმაზე, რომ სააკაშვილმა პირველივე ტურში გამარჯვება არ მოიპოვოს. თუ ვერ მოიპოვა, ეს უკვე დიდი გამარჯვება იქნება ოპოზიციის, თუნდაც, თითოეულმა კანდიდატმა 5-5% მოაგროვოს.
პირველი ტური იქნება არჩევნები სააკაშვილის წინააღმდეგ.

- როგორ ფიქრობთ, ვინ იქნება სააკაშვილის რეალური ალტერნატივა?
- არ ვიცი.

- საქართველოში ალბათ არის ელექტორატის რაღაც ნაწილი, რომელიც არ აპირებს, არჩევნებში ხმა მიხეილ სააკაშვილს მისცეს, მაგრამ ის არც ლევან გაჩეჩილაძის კანდიდატურის მომხრეა. მართალია, გაერთიანებული ოპოზიცია გვპირდება, რომ, მისი კანდიდატის გამარჯვების შემთხვევაში, პრეზიდენტის ინსტიტუტი აღარ იარსებებს, მაგრამ, როგორ შეაფასებთ ასეთ მდგომარეობას: როცა გაჩეჩილაძეს ხმა მხოლოდ იმიტომ უნდა მივცე, რომ სააკაშვილი აღარ იყოს პრეზიდენტი?

- ახლა ამომრჩეველი ძალიან რთული არჩევანის წინაშე დგას: სააკაშვილის საპირწონე რეალური კანდიდატურა არ არის, ან - არ არის საკმარისად კონკურენტული. ამიტომ ბევრმა შეიძლება საერთოდ უარი თქვას არჩევნებზე წასვლაზე, ან - მივიდეს და ყველა გადახაზოს. ეს სააკაშვილს აწყობს. მაგრამ შეიძლება, ოპოზიციას პირველი ტური მოაგებინოს ამომრჩევლის ასეთმა მიდგომამ: "ხმას მივცემ ნებისმიერს, ოღონდ არა - სააკაშვილს". ასეთი მიდგომის ჩამოყალიბება კი დამოკიდებული არის იმაზე, თუ როგორ წარიმართება საარჩევნო კამპანია ოპოზიციის მიერ. მე მაინც დასავლეთის და შეერთებული შტატების იმედი მაქვს.

და კიდევ ერთი: ძალიან არ მინდა, ჩემი პროგნოზი გამართლდეს, მაგრამ სავსებით შესაძლებელია, რომ, როდესაც ეს გუნდი ხელისუფლებიდან წავა, მისი შემცვლელი იძულებული გახდება, დაანგრიოს ის, რაც ამ ხელისუფლებამ ქვეყნისთვის სასარგებლოდ გააკეთა; ან კიდევ, შეიძლება, ისეთი ღირებულებების პროპაგანდა გასწიოს, რაც ახლანდელი პოლიტიკური ელიტისთვის არ არის პრიორიტეტული, მაგალითად - მართლმადიდებლობა. ამით ის ხალხს აჩვენებს: "მე სააკაშვილის წინააღმდეგი ვარ". სააკაშვილიც ხომ ასე მოიქცა: მიიწერა ან დაანგრია ყველაფერი კარგი, რაც შევარდნაძის სახელს უკავშირდება (ჯეიჰანი, ნატო-ს პერსპექტივა და ა.შ.)
- ყოველი ახალი ხელისუფლების ასეთ ნაბიჯებს სოციალური დაკვეთა განაპირობებს?
- დიახ. ეს კონტრასტის ეფექტია.