"არ მეშინია" კი არა, სწორედ ახლა მეშინია"

"რეზონანსი" - "მთელი კვირა"

05 ნოემბერი, 2007

კულტუროლოგი ლელა იაკობიშვილი:
"... ადამიანს იქ უნდა ყოფნა, სადაც სულს გაუხსნიან. სად არის ასეთი ადგილი საქართველოში?"

- დღეს ქართული კულტურის რეჟიმი მხოლოდ ძალაუფლების დისკურსში მეტყველებს. ის მხოლოდ ერთ რამეს მეუბნება: არაფერი მაინტერესებს - გარდა იმისა, რომ ვიღაც მეორეზე ვიყო მოძალადე. აქ ლაპარაკი არ არის ხელისუფლებაზე ან ოპოზიციაზე. აქ ლაპარაკია ერთმანეთის მიმართ იმ დამოკიდებულებებზე, რომელიც უცებ ამეტყველდა - აი, ამ რეჟიმში.

რა ვქნათ? როგორ მოვახერხოთ ამ ჯოჯოხეთის შეჩერება? ვინ უნდა მოახერხოს ეს? არსებობს კრიტიკული მასა იმ ადამიანებისა, ვისთვისაც ღირებულია მეგობრობა, სიყვარული, სიკეთე, მადლი? ვისთვისაც გაცილებით ღირებულია ქვეყნისა და მომავლის ინტერესები, ვიდრე ძალაუფლება?
იმ ლექსიკით, რომლითაც ვმეტყველებთ, მოდის ისეთი აღწერა ჩვენი სულისა, რომ მეშინია: ორიენტირი აღარ არსებობს.

ერთი პერიოდი ძალიან ვნერვიულობდი, - სუროგატად ვიქეცით-მეთქი ევროპული კულტურის, ამერიკული კულტურის, ან გვინდა, რომ სუროგატად მაინც ვიქცეთ-მეთქი. სუროგატი ნიშნავს, რომ ნიშნებს მაინც ატარებ - მკვდარს, მაგრამ მაინც - ნიშნებს - რაღაც ნაღდის. ახლა რა ნაღდზეა ლაპარაკი? უკანასკნელი ოცი წლის განმავლობაში ყველა იდეამ პროფანირება განიცადა. ჩვენ ყველაზე მნიშვნელოვანი და მთავარი დავკარგეთ: სულის სინათლე. გაღიმების უნარი. მესმის, რომ მსოფლიო პოლიტიკაა ულმობელი, მაგრამ კულტურა მას, რაღაცნაირად, არეგულირებს. კულტურა არის არსებობის პირობა და არსებობის რეჟიმი. გამოდის, რომ არსებობის პირობა და არსებობის რეჟიმი აღარ გვაქვს. როგორც კი განმანათლებლობის მიმართ ინტერესი ჩაქრა და დიპლომის მიმართ გაჩნდა, აშკარა იყო, რომ რაღაც მსგავსი მოხდებოდა. დღევანდელი ევროპული კულტურა განმანათლებლობამ ააგო. ჩვენ კი - ისევ განათლების სუროგატით ჩავანაცვლეთ. განათლება მხოლოდ წიგნიერებას არ ნიშნავს. ის სულის სინათლეს ნიშნავს. ვანათებ სადმე? ვინმე მოდის ჩემკენ იმიტომ, რომ აქ სინათლეა? ამ თვალსაზრისით, ორიენტირები არა მხოლოდ დაკარგულია: მე არც კი ვეძებ ჩემს ეგზისტენციალურ საყრდენებს. იდენტობა აღარაფერთან მაქვს. როგორ უნდა მოვიქცე ახლა? ხომ შეუძლებელია, ვინმეს მხარდამჭერი გავხდე? მაშინ ყოველივე ადამიანური უნდა დავკარგო. იმიტომ, რომ: "რა მახვილითაც განგმირავ, იმ მახვილით განიგმირები". ცხრამეტი წლის ისტორია ამას ხომ ღიად მეუბნება! ყველამ, განსაკუთრებით - პოლიტიკურ დისკურსში, ვინც რაღაც უზნეო მოინდომა, სწორედ იმავე ტექნოლოგიით წავიდა პოლიტიკური სივრციდან. არ მინდოდა პოლიტიკაზე მესაუბრა, მაგრამ დღეს სწორედ ამით არის მოცული - რაც ძალიან მნიშვნელოვანია - ინფორმაციული სივრცე. ახლა ჩვენთან ტელევიზია ერთადერთი ცოცხალი სივრცეა მთელი კულტურული რეჟიმისათვის. და, თუ კულტურა მხოლოდ ეკრანზე თამაშდება, მაშინ ტელევიზიების პასუხისმგებლობა არის ყველაზე მაღალი. ღმერთმა ნუ ქნას, მითი მედეას შესახებ აქ - ჩვენს მიწაზე გადათამაშდეს. მედიის პასუხისმგებლობა განუზომლად დიდია და, თუ ის შვილებზე გალაშქრებას მოინდომებს, ეს აშკარად შვილების სიკვდილით დამთავრდება. ბერძნულ ტრაგედიაში ეს მხოლოდ მითოლოგემა და მხოლოდ მეტაფორა იყო.

უკვე მესამედ მიხდება ამაზე ლაპარაკი: პირველმა არხმა საშინელი პასუხისმგებლობა აიღო სამოქალაქო ომის თაობაზე; "რუსთავი - 2-მა" - "ვარდების რევოლუციის" დროს. იმედიღა დარჩა - ისევ მეტაფორას ვამბობ - რომ მედია შვილებს აღარ მოკლავდა. ეს იმედიც გვიკვდება. შეიძლებოდა, ეს ეგზისტენციალურ ვითარებაში გადათამაშებულიყო. მესმის, რომ სერიოზულ ბრალდებებს ვამბობ. მედეა ტრაგიკული პიროვნება იმიტომ კი არ არის, რომ ქმარმა უღალატა, არამედ იმიტომ, რომ საკუთარი ბუნება - დედობა მოკლა საკუთარ თავში. ახლა, როცა ეს ყველაფერი ეკრანზე, მედიალურ სივრცეში თამაშდება, მედიამ ეს უნდა იცოდეს. შეიძლება, დღეს, ჩვენ თვალწინ, პირდაპირი აზრით გადათამაშდეს ის ტრაგედია, რომლის მითოლოგემაც სადღაც, შორეულ წარსულში ბერძნებმა დადეს.
* * *

ყველაფერი მოხდა საქართველოში, რომ ქართველს ხელისუფლების მიმართ აგრესია გასჩენოდა. ყველაფერი მოხდა, რომ უნდობლობა გაგვჩენოდა იმ ძალების მიმართ, რომლებსაც ისევ ხელისუფლებაში მოსვლა უნდათ და მეტი არაფერი. დავუშვათ, რომ ხვალ ხელისუფლებაში ისინი მოვლენ - სრულიად გაურკვეველი კონგლომერატი, სხვადასხვა მსოფლმხედველობით, სხვადასხვა პოლიტიკური მრწამსით, სხვადასხვა მკვებავით საქართველოს გარედან - ფინანსურად თუ იდეოლოგიურად. მათ ძალაუფლების მქონე ადამიანის მიმართ სიძულვილი აერთიანებთ. ხვალ რას იზამენ? განათლების სისტემას მოუვლიან? სოციალურ პრობლემებს მოაგვარებენ? ადამიანში სიკეთის სხივს შეიტანენ? შემოქმედებით უნარებს გააცოცხლებენ? პოლიტიკა ერთიან სისტემაში მოქცეულ ადამიანებს ურთიერთობების დალაგებაში უნდა მიეშველოს, სოციალური სივრცის სტრუქტურირება უნდა მოახდინოს. იზამენ ამას? რა მართვის სქემას მთავაზობენ - დემოკრატიას? და, თუ იმ პრინციპით მთავაზობენ დემოკრატიას, რა პრინციპითაც - მიტინგებს, მე ასეთი დემოკრატია არ მინდა. მიტინგზე ვერ გავალ - ჩემთვის მისაღებ როგორ თემებზეც უნდა იყოს იგი.
ხომ ფაქტია, რომ ერთმა აგრესია გამიჩინა, მეორემ კი ნდობა დამიკარგა!
* * *

... შემიძლია, როგორ გადავრჩე, იცით? - როგორც მერაბ მამარდაშვილი ამბობდა, - წავიდე სულიერ ემიგრაციაში. მიყვარს წიგნები, ვიღაც ავტორების მიმართ ჩემი მგრძნობელობა მაქვს. იმათთან ვიქნები და ამათთან არ ვიქნები. მაგრამ, როცა ყველა სახლიდან "ღია ეთერის" ხმა ისმის - ისევე, როგორც წინა პერიოდში "კურიერის" ხმა ისმოდა? არ მინდა, ვინმეზე ცუდი ვთქვა, მაგრამ: ჯერ ინგას გრიგოლიას მოვუსმინო და მერე ლოცვა წავიკითხო? ყველაზე დიდ ტექსტთან მივიდე? ხომ შეუძლებელია ეს?! ხომ ვიცით, რომ პოლიტიკა არ უნდა კეთდებოდეს ტელეეკრანზე. ხომ ვიცით, რომ ეკრანზე არც ოპოზიციური აზრი უნდა კეთდებოდეს. ხომ ვიცით, რომ კორექცია უნდა ხდებოდეს ქვეყნის პოლიტიკური ცხოვრებისა და არა რევოლუციური დესტრუქცია. ხელისუფლებამაც ხომ იცის, რამდენი შეცდომა დაუშვა. რამდენი ადამიანი ულუკმაპუროდ, უსაცხოვრისოდ დატოვა და, საერთოდაც, რამდენ ადამიანს მოუსპო არა მხოლოდ პური არსობისა, არამედ ეგზისტენციალური საყრდენიც.

პასუხისმგებლობა მარტო ხელისუფლებას და ოპოზიციას არ ეკისრება. ის ეკისრება მედიას. მეტიც: თუ დღეს მედიის ზნეობრივი მეტამორფოზა არ მოხდება, აქ ერთეულებიც ვეღარ გადარჩებიან. აქ საქართველოს იდეა ვეღარ გადარჩება. ნებისმიერ ქართველს ჰკითხეთ, როგორ წარმოუდგენია საქართველო, როგორი უნდა იყოს მისი ქვეყანა - ის ამაზე ვერაფერს გეტყვით. თვრამეტი წლის განმავლობაში, დემოკრატიის, როგორც მართვის სისტემის, ღირებულებითი საზრისის პროფანაცია მოხდა. გამოცდილებამ მხოლოდ ის მიჩვენა, რომ დემოკრატია თურმე არის: კაცის კვლა, ანგარიშსწორება, ნგრევა, დესტრუქცია.

თუ მე, რიგითი ქართველი ევროპაში არასდროს ვყოფილვარ, რა წარმოდგენა უნდა მქონდეს დემოკრატიაზე? მაშინ, რა მინდა? არც ვიცი. ქვეყნის მართვა ისეთი რთული რამ იყო, რომ მეფედ ბავშვობიდან ზრდიდნენ. ჩინოვნიკობა თავს არ ატყდებოდათ ოცი წლის ასაკში. ოცი-ოცდახუთი წლის ახალგაზრდა ყმაწვილებმა, უცებ, მართვის სადავეები ხელში ჩაიგდეს (ჩაიგდეს - იმიტომ, რომ მათ ეს არ მოუპოვებიათ შინაგანი ძალისხმევით) და, ასეთ სიტუაციში, ხომ ცხადია, რომ ისინი ვერაფერში გაერკვეოდნენ! ისინი საკუთარ არსებაში ვერ ერკვევიან!

ტერორისტული აქტების დროს საინფორმაციო სივრცეში ჩნდება ხოლმე ინფორმაცია, რომ პასუხისმგებლობა აიღო რომელიღაც კონკრეტულმა ორგანიზაციამ. ანუ, ვიღაცებმა იციან, რას სჩადიან. ისინი პასუხისმგებლობას საკუთარ თავზე იღებენ. აქ კი: ერთი უწესო მეორე უწესოს აკისრებს პასუხისმგებლობას.

მედიას წინა პლანზე ის ღირებულებები გამოაქვს, რომელსაც, ალბათ, თვითონ ატარებს, მე კი იმასაც მიკლავს, თუკი რაიმე ცოცხალი და მგრძნობიარე არის მაღალი კულტურის მიმართ. ის ტრაგიკული მედეას გროტესკული, მდაბიო ორეულია. მედეას სრულიად ეგზისტენციალური პრობლემები აქვს: ის ღმერთს უცხადებს პროტესტს და საკუთარ თავში კლავს ყველაზე ღვთაებრივს - დედას. ესენი რას შვრებიან? საკუთარ შვილებს თოფს ესვრიან. რომელ პასუხისმგებლობაზეა ლაპარაკი? საერთოდ კი, პასუხისმგებლობას სხვა ვერ გაკისრებს. მას შენ იღებ საკუთარ თავზე. გინდათ მითხრათ, რომ ნებისმიერ ტელევიზიას ჩვენ ვუყვარვართ? ინფორმაციული აგენტები, რომლებიც წინ არიან წამოწეულნი ე. წ. "ფეისების" სახით, რაღაცას დრამატულად და მტკივნეულად იღებენ თავიანთ თავზე? მათთვის მნიშვნელოვანი ის არის, რომ ჯერ კიდევ ეკრანზე ჩანან.

პიარი ვარდების რევოლუციის დროს, მუშაობდა, როგორც ინფორმაციული ტექნოლოგია ("რუსთავი - 2-ს" ვგულისხმობ) - იმიტომ, რომ ეს ყველაფერი მართლაც ტექნოლოგიურად აწყობილი სქემით მიდიოდა. ახლა საინფორმაციო ომიც აღარ არის. ეს არც საინფორმაციო ტერორია. პიარზე ხომ ლაპარაკიც ზედმეტია!
* * *

ჩემი თაობის ადამიანები მამარდაშვილის ლექციებზე დადიოდნენ. მე მინდოდა მის სივრცეში ყოფნა, მინდოდა, მისგან მართული ვყოფილიყავი - იმიტომ, რომ იქ ვიზრდებოდი. ადამიანს იქ უნდა ყოფნა, სადაც სულს გაუხსნიან. სად არის ასეთი ადგილი საქართველოში? ახლა მთაშიც ვეღარ გავიქცევი - იმიტომ, რომ ჩემი ქვეყნის პრიორიტეტი ტურიზმი გახდა. მე კი ჯერ კიდევ სტუმარ-მასპინძლობის პარადიგმაში ვცხოვრობ. კულტურა ასეთი ეგზისტენციალური საყრდენებისგან შედგება. მას თუ გამოაცლი, აგრესიულ ველურად იქცევი.
* * *

სარკეში რომ ჩავიხედავ, იქნებ ვთქვა: "ღმერთო ჩემო, რას ვგავარ!" ეს სარკე კი ტელევიზიაა. იქნებ, მართლაც ეს არის გზა, რათა სულიერი მეტამორფოზა განვიცადო? სხვა გზა ახლა არ მესახება. თუმცა, ჩემი თაობა ძალაუფლებაზე ორიენტირებული თაობაა...
"არ მეშინია" კი არა, სწორედ ახლა მეშინია.