რეპრესიებს იმას უბედავენ, ვინც წინასწარ უშვებს ამის შესაძლებლობას

"რეზონანსი" - "მთელი კვირა"

14 იანვარი, 2008

ფილოსოფოსი ზაზა ფირალიშვილი: "წარმოვიდგინოთ, რომ ჩვენი სახელმწიფოს სათავეში ჩინგიზ-ყაენია. ისიც კი ვერ გაბედავდა რეპრესიებს, თუ ჩვენ არ დავუშვებდით ამას და მის თავნებობას გონებისა და ზნეობის კანონებს დავუპირისპირებდით".

- არსებობდა მთელი რიგი მიზეზებისა, რამაც 2 ნოემბრისა და შემდგომი დღეების კრიზისი გამოიწვია.
საგანგებოდ არ მინდა შევეხო სოციალურ მიზეზებს, რადგან ვფიქრობ, მათ როლს აზვიადებენ ხოლმე. ვფიქრობ, მთავარი მიზეზი მაინც ის იყო, რომ ჩვენი კულტურის რიგითმა აგენტმა იგრძნო, რომ ის თავის კულტურულ და ისტორიულ იდენტობას კარგავდა. აქ არ ვგულისხმობ მხოლოდ ეკლესიის მიმართ ნიჰილისტურ დამოკიდებულებას, რომელიც ხელისუფლების და მასთან დაახლოებული პირების მხრიდან არსებობდა და ამას ყველანი ვგრძნობდით.
იყო ჩემთვის კიდევ ერთი ძალზე მნიშვნელოვანი მიზეზი: ხელისუფლებამ საკმაოდ მოკლე დროის განმავლობაში გამოიყენა მთელი ის პროპაგანდისტული ხერხები და მეთოდები, რომელთაც პირადად მე მთელი ჩემი ბავშვობისა და ახალგაზრდობის განმავლობაში ვხედავდი და რომლის მიზანიც ვირტუალური პროპაგანდისტული სინამდვილის შექმნა იყო. ჩვენ თითქოს ამ ყალბი სინამდვილის მძევლებად გვიპირებდნენ ქცევას. ცხადია, ამგვარი რამ პასუხის გარეშე არ დარჩებოდა.
ყველაფერი ეს კი კეთდებოდა თებერვლის საკონსტიტუციო ცვლილებების ფონზე, რომელთა შესახებაც აღშფოთებით ლაპარაკობდნენ, მაგრამ, სამწუხაროდ - მხოლოდ ერთეულები. სწორედ ამიტომ, საზოგადოებამ ვერ იგრძნო ამ საფრთხის მნიშვნელობა. ახლა ხომ, დიდწილად, სწორედ ამ საკონსტიტუციო ცვლილებების მძევლები ვართ.
იყო უხეში ტაქტიკური შეცდომებიც. ცხადია, რომ მიხეილ სააკაშვილს "ნაციონალების" გარეთ დარჩენილი ქართული პოლიტიკური ისტებლიშმენტი არ აპატიებდა მის უგულვებელყოფას. როგორც ჩანს, ჩვენმა დასავლეთელმა პარტნიორებმაც უგულვებელყვეს ამ სპექტრის არსებობა. და იგი იძულებული გახდა, მათთვის საკუთარი არსებობა შეეხსენებინა. თუმცა, ეს არ არის მიზეზი. ეს უფრო ხელისშემწყობი გარემოებაა.
კრიზისის შექმნის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი იყო ხელისუფლების მოქცევა საკუთარი პიარის ტყვეობაში. ე.წ. პიარმა შექმნა ის ჰერმეტული საინფორმაციო სივრცე, რომელშიც მმართველმა ისტებლიშმენტმა დაიწყო ცხოვრება. მმართველები მოწყდნენ მართულებს სხვა მნიშვნელობითაც: ისინი თავიანთ საინფორმაციო ციკლში ჩაიკეტნენ და წარმოიდგინეს, რომ საინფორმაციო საშუალებებით რეალობის შექმნა შესაძლებელი იყო. აი, აქ შეეჯახა მათი საინფორმაციო, ვირტუალური დისკურსი იმ რეალობას, რომელშიც ჩვენ ვარსებობთ.
სერიოზული შეცდომა იყო ძირეული არქეტიპების ხელყოფა. ტყე, წყალი, მიწა ქართული სულიერების კონსტიტუციური ელემენტებია. მათი სავაჭრო საგნად ქცევა, რა თქმა უნდა, კულტურის რიგით აგენტს გაუჩენდა შიშს, რომ ის თავის იდენტობას კარგავს. ეს ეხება ნებისმიერ რამეს, რასაც არქეტიპული და სიმბოლური მნიშვნელობა აქვს ჩვენი საზოგადოებისთვის. კიდევ ერთხელ გავიმეორებ, რომ შეგნებულად არ ვეხები სოციალურ პრობლემატიკას. ამ სფეროში მკვეთრი წარმატებებიც რომ ყოფილიყო, დასახელებული მიზეზები კრიზისისათვის სრულიად საკმარისად მიმაჩნია.
ასე რომ, 2 ნოემბრის აქციები მიზეზების მთელმა სპექტრმა გამოიწვია: როგორც კონკრეტულად - პოლიტიკურმა, ისე - წმინდა კულტუროლოგიურმა, ეგზისტენციალურმა მიზეზებმა. დამოუკიდებლობის მოპოვებიდან თხუთმეტი წლის შემდეგ ადამიანი აიძულეს, კიდევ ერთხელ განეცადა კულტურული შოკი. პირველად იგი მან 90-იანი წლების დასაწყისში გადაიტანა. შოკის სიტუაციის ხელახლა შექმნა დიდი შეცდომა იყო.
ის, რაც მოხდა, გარდაუვალი იყო და თავის გამართლება იმით, რომ ადამიანები ქუჩაში მხოლოდ სოციალურმა მოთხოვნებმა გამოიყვანა, ან რომ ყველაფერში "იმედი" იყო "დამნაშავე", არასწორია. ასე მხოლოდ თავს მოვიტყუებთ.
საყოველთაო პროტესტის განმაპირობებელი კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი გახლდათ მუდმივი საინფორმაციო ტერორი. საინფორმაციო ტერორია, როდესაც ყოველდღიურად, "სახელმწიფოებრივი აღმშენებლობის" სამ, ხუთ, ათ ფაქტს გამცნობენ წმინდა ბოლშევიკური პათოსით, ხოლო, როცა ქუჩაში გამოდიხარ, მსგავსი არაფერი გხვდება, ან შეიძლება გხვდება კიდეც, მაგრამ უკვე პარალიზებული ხარ და ვეღარ აღიქვამ.

- თავის მხრივ, ხელისუფლებასაც ხომ არ ჰყავს მედია ერთგვარი ტერორის ქვეშ?
- რა თქმა უნდა. სხვაგვარად საინფორმაციო ტერორის სიტუაცია ვერ შეიქმნება. თუ მედიას - უმთავრესად, ელექტრონულს - ტოტალურად არ მართავ, ალტერნატიული მედია შენს მიერ შექმნილ საინფორმაციო-ვირტუალურ სინამდვილეს დაამსხვრევს. საერთოდ, დღევანდელმა მმართველმა ისტებლიშმენტმა ძალიან კარგად იცის ელექტრონული მედიის მნიშვნელობა. წლების წინ ხომ მან თავად გამოიყენა იგი, როგორც უმნიშვნელოვანესი პოლიტიკური იარაღი.
ამ თხუთმეტიოდე წლის წინ ამერიკელმა პოლიტოლოგმა ფარიდ ზაქარიამ დღევანდელ სამყაროში არალიბერალური დემოკრატიების არსებობა აღიარა. ანუ, შეიძლება არსებობდეს დემოკრატიული ქვეყნები, რომლებშიც ლიბერალიზმის პრინციპები ან ნაწილობრივ იქნება დაცული (ძირითადად სამხრეთი ამერიკის ქვეყნები), ან - ეს პრინციპები საერთოდ არ არსებობს (ერაყი, ირანი და სხვ.). ჩვენ, ჩვენის მხრივ, მივდიოდით უცნაური მონსტრისკენ - არადემოკრატიული ლიბერალიზმისაკენ, რომელიც სწორედ საინფორმაციო ტერორის მეშვეობით ხორციელდებოდა. საფრანგეთი რევოლუციური ტერორის წლებში და ბოლშევიზმის პირველი ათწლეულები სწორედ არადემოკრატიული ლიბერალიზმის ნიმუშები იყო. ყველა შემთხვევაში, ეს არის ხელოვნური, საინფორმაციო საშუალებებით შექმნილი ვირტუალური სამყარო და ძალიან ძნელი წარმოსადგენია, რომ იგი მყარი იყოს.
- ზემოთ აღნიშნეთ, რომ მმართველმა ისტებლიშმენტმა ფრჩხილებს გარეთ გაიტანა მთელი დანარჩენი პოლიტიკური სპექტრი. თქვენი დაკვირვებით, რა გზებით ცდილობდა ხელისუფლებისგან გარიყული პოლიტიკური სპექტრი, შექმნილ გარემოში კორექტივები შეეტანა?
- ვერ ვიტყვი, რომ ეს მცდელობა მაინცდამაინც ეფექტური იყო. პოლიტიკურ ოპოზიციას პოლიტიკური ტექნოლოგიების ფლობის პრობლემა ჰქონდა.

- თქვენი დაკვირვებით, წინასაარჩევნო პერიოდში რა ნიშანდობლივი ფაქტორები გამოიკვეთა?
- აშკარა იყო იმ ელექტორატზე მუშაობის მცდელობა, რომელიც მხოლოდ სოციალური და ეკონომიკური კატეგორიებით აზროვნებს. ვხედავდით სააკაშვილის მცდელობას, აპელირება მოეხდინა როგორც სოციალურ პრობლემებზე, ისე - აღმშენებლობის იმ ხატზე, რომელიც თავად შექმნა განვლილი წლების განმავლობაში.
ამასთანაა დაკავშირებული ერთი საყურადღებო დეტალი, რაც წინასაარჩევნო პროპაგანდაში შეინიშნებოდა - არა მხოლოდ ხელისუფლების, არამედ ოპოზიციის მხრიდანაც: აპელირება მოსახლეობის ყველაზე უკულტურო ფენაზე - იმის იმედით, რომ ეს ფენა ყველაზე მრავალრიცხოვანია და კუჭის ინტერესებს ადვილად წამოეგება. პირადად მე ძალზე მახარებს ის ფაქტი, რომ, თურმე, საქართველოში რიგითი ადამიანი მხოლოდ სოციალური და ეკონომიკური კატეგორიებით არ აზროვნებს.

- თქვენ შენიშნეთ, რომ ოპოზიციას პოლიტიკური ტექნოლოგიების ფლობის პრობლემა ჰქონდა. თქვენი აზრით, მას ეს პრობლემა ახლაც აქვს თუ არა?
- ეს პრობლემა მას ახლაც აქვს. არ ვიცი, რამდენი ხმა მიიღო მიხეილ სააკაშვილმა. ვთქვათ, 55% ან თუნდაც 37% ("სამუშაო ვერსიად" ავიღოთ) მიიღო. 7 ნოემბრის შემდეგ მან ამდენი რომ მიიღო, ეს ნიშნავს, რომ ოპოზიცია, კონცეპტუალურად და პოლიტიკური ტექნოლოგიების თვალსაზრისით, სუსტია. 7 ნოემბრის მსგავსი მოვლენების შემდეგ პრეზიდენტს ვერ უნდა მიეღო ასეთი მაღალი მხარდაჭერა საზოგადოებაში.
- მაგრამ, გავრცელებული ინფორმაციით, მიხეილ სააკაშვილს ამომრჩეველთა ხმების 50% არ მიუღია.
- თუნდაც, 30% იყოს. თუმცა, ბოლო რამდენიმე კვირაში სიტუაცია სერიოზულად შეიცვალა. ოპოზიცია ნელ-ნელა ეუფლება მოქმედების ტაქტიკურ ხერხებს.
- მან თავის მოქმედებას გადახედა?
- ალბათ. ამ ორი თვის წინ შთაბეჭდილება მრჩებოდა, რომ ისინი სააკაშვილის პოლიტიკური მეთოდების იმიტირებას ცდილობდნენ. ეს იგრძნობოდა ყველაფერში: მიტინგებზე გამოსვლებში; კრიზისის შექმნის მექანიზმებში, მოსახლეობის საინფორმაციო დაბომბვაში და სხვ. ცხადია, ყველა ოპოზიციონერს ან ოპოზიციურ ძალას არ ვგულისხმობ.

- კრიზისის შექმნის მექანიზმებში რას გულისხმობთ?
- მასობრივი მიტინგების ორგანიზების ხერხებს, რაიმე პრობლემაზე საზოგადოების ყურადღების კონცენტრირების მეთოდებს და ა.შ. 2007 წლის ნოემბრის პირველი დღეების ოპოზიცია ძალიან ჰგავდა 2003 წლის ნოემბრის პირველი დღეების მიხეილ სააკაშვილს. თითქოს მან შექმნა რაღაც პოლიტიკური არსენალი და დღეს ამ არსენალის ექსპლუატირებით ცდილობდნენ წარმატების მიღწევას. მერე სიტუაცია შეიცვალა. აღმოჩნდა, რომ სააკაშვილი სხვა მეთოდებსაც ფლობს - თუნდაც ის, რაც 7 ნოემბერს გააკეთა. საბოლოოდ, ამან ოპოზიცია აიძულა, განსხვავებულად ემოქმედა. აიძულა სხვა მიზეზმაც: 2007 წლის ოპოზიციას სულ სხვა ადამიანური რესურსი უჭერდა მხარს, ვიდრე - 2003 წლისას. დაბეჯითებით ვამტკიცებ, რომ დღევანდელი რიგითი ადამიანის პოლიტიკური კულტურა მაშინდელზე მაღალია.
- უფრო კონკრეტულად?
- ამ წლებმა უბრალო ადამიანი აიძულა, ბევრი რამ გაეაზრებინა - თუნდაც, საკუთარ პოლიტიკურ ქცევაში. 2007 წლის მიტინგებს ქარიზმატული ლიდერი არ ჰყოლია. ის შელახული თავმოყვარეობის გრძნობასა და გამოსავლის მოძებნის აუცილებლობას გაჰყვა. მან გაიაზრა, რომ საპრეზიდენტო მმართველობა ჩიხში შევიდა. საპარლამენტო რესპუბლიკის იდეა სწორედ ამ ჩიხიდან თავის დაღწევის მცდელობის სიმბოლიზებას ახდენს. მან გაიაზრა, რომ სიტუაციის შესაცვლელად სასწაულთმოქმედებს და ჯადოსნებს არ უნდა ეძიებდეს. დღეს რიგითი ადამიანი გაცილებით მეტად გრძნობს პასუხისმგებლობას იმ სამყაროს გამო, რომელშიც ცხოვრობს. გარდა ამისა, ჩვენმა საზოგადოებამ გარკვეული ხარისხით მაინც ისწავლა საკუთარი მმართველების მართვა. ნორმალური, სახელმწიფოებრივი ცხოვრება კი სხვა არაფერია, თუ არა საზოგადოების უნარი - მართოს თავისი მმართველები.

- დესტაბილიზაციის საფრთხეს გამორიცხავთ?
- რა თქმა უნდა, არ გამოვრიცხავ. ჩვენ, სამწუხაროდ, პოლიტიკურ დიალოგზე უარის თქმაში ჩვენს ღირსებას ვხედავთ. პოლიტიკოსები პოლიტიკური დაძაბულობისას იმდენად ახლოს გრძნობენ თავს ძალაუფლებასთან, რომ ყოველგვარი დიალოგი უკან დახევად ეჩვენებათ.
- ვის გულისხმობთ?
- ორივე მხარეს. და საერთოდ, ჩვენი პოლიტიკური სპექტრის დიდი ნაწილი, სამწუხაროდ, ჩვენს საზოგადოებას პატივს არ სცემს. ისინი უგვანი მეთოდებით ცდილობენ, მართონ ჩვენი საზოგადოებრივი განწყობილებები და, როგორც ვთქვი, უპირატესად, ყველაზე დაბალი კულტურის სოციალურ ფენებზე აპელირებენ. პოპულიზმი ხომ სხვა არაფერია, თუ არა საკუთარი საზოგადოების უპატივცემულობა. ეს შეურაცხმყოფელია ჩვენი საზოგადოებისათვის.
- როგორ შეაფასებთ დასავლეთის როლს საქართველოში მიმდინარე პოლიტიკურ პროცესებში?
- დარწმუნებული ვიყავი, რომ დასავლეთი არ გააკეთებდა ისეთ განცხადებას, რომელიც რაიმენაირად მაინც იქნებოდა ქვეყანაში დესტაბილიზაციის მაპროვოცირებელი. თუ არჩევნებში დარღვევები, გარეგნულად მაინც, მკვეთრად არ გადასცდებოდა რაღაც ზღვარს, ისინი, რა თქმა უნდა, ამ არჩევნებს, ძირითადად, სამართლიანად გამოაცხადებდნენ. მათ პოზიციას სხვა მხარეც აქვს: მათ სურთ, საქმე ჰქონდეთ ისეთ ქვეყანასთან, რომელიც, ასე თუ ისე, პროგნოზირებადია. ქართული საპარლამენტო რესპუბლიკა შესაძლოა მათთვის, ასე ვთქვათ, რთული პარტნიორი აღმოჩნდეს.
ამასთან, არ შეიძლება ვანიჭებდეთ გადამწყვეტ მნიშვნელობას იმას, მავანი დასავლელი ან ვინმე სხვა როგორ მოახდენს ჩემი სახელმწიფოებრივი ცხოვრების მოდელირებას. მე ხომ თავად უნდა გამოვიმუშავო ჩემი პოლიტიკური, საზოგადოებრივი, კულტურული ცხოვრების ის ფორმები, რომლებიც ყველაზე ადეკვატური იქნება იმ ღირებულებებისა, რომლებსაც ჩემი საზოგადოება ატარებს; ადეკვატური იქნება იმ სამყაროსი, რომელშიც ვცხოვრობ. ვფიქრობ, რომ დასავლეთით და ამერიკით ინფანტილური აღტაცების დრო გავიდა. აქამდე იმის თქმა, რომ ამერიკელები ან ევროპელები რაღაცას ისე არ აკეთებენ, როგორც საჭიროა, ცუდ ტონად ითვლებოდა, უკიდურეს შემთხვევაში - რუსოფილიად. ეს დრო წავიდა. ჩვენ დღეს დასავლეთი საქმიან პარტნიორად უნდა განვიხილოთ.

- თქვენ გამორიცხავთ, რომ დასავლეთმა შესაძლოა არჩევნებთან დაკავშირებით პოზიცია შეცვალოს?
- რა თქმა უნდა, ეს შესაძლებელია, ოღონდ იმ შემთხვევაში, თუკი საქართველოს რიგითი მოქალაქეები თავიანთ უფლებებს, თავიანთ პოზიციას თავადვე დაიცავენ.
- საპროტესტო გამოსვლებს გულისხმობთ?
- არა. საპროტესტო გამოსვლები მხოლოდ შედეგია რაღაც პროცესებისა. მთავარი ის არის, რაც გამოსვლებამდე ხდება. ჩვენი პარტნიორები უნდა გრძნობდნენ, რომ აქ ხვდებიან პიროვნებები, რომლებიც პასუხისმგებლობას იღებენ იმ სამყაროზე, რომელშიც ცხოვრობენ და საამისოდ საკმარისი ზნეობრივი და ინტელექტუალური ძალებიც აქვთ. თუ ამას იგრძნობენ, აღარ დაგელაპარაკებიან, როგორც დასაშოშმინებელ ბავშვს.
- აშკარად ჩანს, რომ ბოლო პერიოდში საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქი აქტიურად ერთვება პოლიტიკურ პროცესებში - კრიზისის დაძლევის მიზნით.
- ეს ბუნებრივიც არის. მართლმადიდებელი ეკლესია დღემდე რჩება ყველაზე ავტორიტეტულ ინსტიტუციად.
- თქვენ არ მიგაჩნიათ, რომ აქ პატრიარქის პიროვნული როლი ფიგურირებს?
- რა თქმა უნდა, ასეა - იმიტომ, რომ ის თავად არის ძალზე გაწონასწორებული და მშვიდი პიროვნება. მან არა მხოლოდ გადაარჩინა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია, არამედ დიდი საზოგადოებრივი გავლენაც მოაპოვებინა. დღეს მოსახლეობის 80%-ზე მეტი ეკლესიას სრულ ნდობას უცხადებს. მართალია, ზოგჯერ მავანნი ცდილობენ ამ ნდობის დაკნინებას იმით, რომ ეკლესიურთა რაოდენობა მხოლოდ 15-17%-ია, მაგრამ ამას, ჩვენს შემთხვევაში, მნიშვნელობა არ აქვს. ფაქტია, რომ საბოლოო დასაყრდენად - გნებავთ, ეგზისტენციალურ, გნებავთ, წმინდა სოციალურ პლანში - ამ ქვეყანაში ადამიანები ეკლესიას მიიჩნევენ. თუკი ჩვენი პოლიტიკური სპექტრის დიდ ნაწილს გადავხედავთ, ვფიქრობ, რომ არც ცდებიან.

- არჩევნების შედეგების გამოცხადებამდე, შეიძლება ითქვას, უხერხული სიტუაცია შეიქმნა: ერთი მხრივ, გამარჯვების აღსანიშნავი ზეიმი და, მეორე მხრივ, საპროტესტო აქცია რიყეზე. ქართულ პოლიტიკურ სპექტრში შინაგანი წონასწორობის შენარჩუნების დეფიციტია?
- პოლიტიკოსები იოლად ექცევიან საკუთარი პოლიტიკური მეთოდების ტყვეობაში, ნიღაბს მოირგებენ და მის ფარგლებში რჩებიან. ნიღაბი მხოლოდ გარეგნობა არ არის: იგი ცხოვრების წესია. თუკი მოქმედ ხელისუფლებას ქვეყნის სათავეში დარჩენა უწერია, ვისურვებდი, რომ თავისი ნიღბისაგან გათავისუფლდეს და მეთოდოლოგიური არსენალი გაიფართოვოს; გამუდმებით არ იმეოროს პოლიტიკური ცხოვრებისა და საზოგადოებასთან ურთიერთობის ფორმები, რომლებიც იმდენად დახვეწა, რომ აუტანელი გახადა. ვისურვებდი, რომ ის მუდმივად საზეიმო სხდომების სიტუაციას არ ქმნიდეს.
მეორე მხრივ, უკვე აღვნიშნე, რომ ჩვენს ოპოზიციას გამოცდილება აკლია. მისი წარმომადგენლები ხშირად ჩივიან, რომ დასავლეთი მხოლოდ სახელისუფლებო პოლიტიკურ ძალას აფინანსებდა და ავითარებდა. მაგრამ არავინ მოვა შენთან, თუ თავად არ დაარწმუნე, რომ საამისოდ ღირხარ. გარდა ამისა, ასეთი მყარი ფსიქოლოგიური ბმა იმაზე, თუ რას ფიქრობენ და როგორ ზრუნავენ შენზე იქ, სადღაც, უხერხულად მეჩვენება. 7 ნოემბრის შემდეგ გამაოცა ზოგიერთი ოპოზიციონერის თავდაჯერებამ: მორჩა, სააკაშვილი გადაგდებულიაო. თითქოს ბუნების კანონზომიერებაა, რომ მიტინგის დარბევას გარდუვალობით ხელისუფლების შეცვლა უნდა მოჰყვეს. ბედად, ოპოზიციაში არის რამდენიმე ადამიანი, რომლებსაც ადამიანმა ანგარიში უნდა გაუწიოს. ისინი ადეკვატური მუხტის მატარებლები არიან. თუმცა, ხშირად, მათ სხვები თავიანთი აქტიურობით ფარავენ.

- შეიძლება თუ არა, ე.წ. პატარკაციშვილის სცენარის არსებობა გამოყენებულ იქნას ერთ-ერთ მთავარ ფაქტორად იმათ წინააღმდეგ, ვინც ოპოზიციური ნიშა დაიკავა (ცხადია, მხოლოდ პოლიტიკურ ოპოზიციას არ ვგულისხმობ)?
- შეიძლება ეს ინტერვიუც, რომელსაც მე ახლა ვიძლევი, ვიღაცის პოლიტიკურ ინტერესში ექცევა. ამიტომ რა ვქნა? არ ვთქვა ის, რასაც ვფიქრობ? ვერ გამოვრიცხავთ იმას, რომ ნებისმიერი ჩვენი ნაბიჯი ვიღაცის ინტერსებშია. ეს ბუნებრივიც არის: ცოცხალი არსებები ვართ. მაგრამ მთავარი სხვა რამ არის: რამდენად ვარ სუბიექტი იმ სამყაროსი, რომელშიც ვცხოვრობ; რამდენად ვქმნი ამ სამყაროს. თუ დავიჯერებ, რომ ჩემს სამყაროს ვიღაც სხვა ქმნის თავისი სცენარებით, მაშინ, რა თქმა უნდა, სჯობს, სახლში ვიჯდე. მაგრამ, თუ ჩემს სამყაროს მე თვითონ ვქმნი, როგორც უნდა ცდილობდეს ჩემს მართვას ვიღაც სხვა, მაშინ სიტუაცია იცვლება. ბოლოს და ბოლოს, შემიძლია, ეს ვიღაც, ჩემი არჩევანით, პოლიტიკურ პერიფერიაზე გავდევნო.
- საზოგადოებაში შიშს გრძნობთ? ბევრი ამბობს, რომ შესაძლოა რეპრესიები დაიწყოს.
- წარმოვიდგინოთ, რომ ჩვენი სახელმწიფოს სათავეში ჩინგიზ-ყაენია. ისიც კი ვერ გაბედავდა რეპრესიებს, თუ ჩვენ თავად არ დავუშვებდით ამას და მის თავნებობას გონებისა და ზნეობის კანონებს დავუპირისპირებდით. რეპრესიებს ხომ იმას უბედავენ, ვინც წინასწარ უშვებს ამის შესაძლებლობას.
გერმანელები რუსეთის ტერიტორიაზე სრულიად უკანონოდ იქცეოდნენ, საფრანგეთში კი მიშელ ოლარისაც ვერ მიუსაჯეს ციხე მტკიცებულებათა ნაკლებობის გამო. ერთი და იგივე მმართველი სხვადასხვა ქვეყანაში სხვადასხვანაირად შეიძლება იქცეოდეს: ის შეიძლება იყოს ლიბერალი და დემოკრატი, ან, თუნდაც, კანონის მოყვარული ერთ ქვეყანაში, მეორე ქვეყანაში კი - ტირანად მოგვევლინოს. ყველაფერი ჩვენზეა დამოკიდებული, იმაზე, თუ რამდენად ვართ ზნეობრივები და გონიერები. უფრო კონკრეტულად, ძალზე ბევრი რამ დამოკიდებულია ინტელექტუალთა სუბკულტურაზე.
- თქვენი შეფასებით, როგორია ამ სუბკულტურის როლი მიმდინარე პროცესებში?
- ახლო წარსულამდე ჩვენი ინტელიგენტური სუბკულტურა ან ნაციონალ-ფეტიშიზმის ტყვეობაში იყო და ნაციონალურ-უტოპიური წარმოდგენებით ცხოვრობდა, ან - ნეოლიბერალურ ბოდვაში იყო მოქცეული. ვფიქრობ, რომ ქართული ინტელიგენტური სუბკულტურა დღეს იწყებს დაბადებას. ქართველმა ინტელიგენტმა დაიწყო საკუთარი თავის გააზრება როგორც ლიბერალმა, დემოკრატმა, მაგრამ ამავე დროს - როგორც ქართველმა ინტელიგენტმა. დღეს ის კულტურა იბადება, რომლისთვისაც ლიბერალიზმიც, დემოკრატიაც მისი საზოგადოების, როგორც ისტორიული სუბიექტის ინსტრუმენტებია და არა თვითმიზანი.