"თუკი არჩევნები გაყალბდება"...

"რეზონანსი" - "მთელი კვირა"

19 მაისი, 2008

"თუკი ხელისუფალი დაიწყებს მშვიდობიანი დემონსტრაციის დარბევას, მაშინ ის თავის თავს წაართმევს ლეგიტიმურობას. ამიტომ ხელისუფლებას არ აწყობს მშვიდობიანი მანიფესტაციის დაშლა - მით უმეტეს, თუკი 7 ნოემბრისა და 13 იანვრის გამოცდილებას გავითვალისწინებთ.
ესტონეთმა თავის მშვიდობიან რევოლუციას "სიმღერის რევოლუცია" უწოდა. ისინი იკრიბებოდნენ და მღეროდნენ. და ამ სიმღერებში ვლინდებოდა ის, რის წინააღმდეგაც ესტონელები მთელი ცხოვრების განმავლობაში იბრძოდნენ. დღეს ესტონეთი ევროკავშირის წევრია", - "მთელ კვირას" ფსიქოლოგი მარინე ჩიტაშვილი ესაუბრება.

- დაახასიათეთ წინასაარჩევნო პერიოდი საქართველოში: არსებული საკანონმდებლო ბაზისა და პოლიტიკური ფონის გათვალისწინებით.
- პარტიების თანაბარ პირობებში ყოფნის თვალსაზრისით, ბალანსი თითქოს დაცულია (ვგულისხმობ ტელეგადაცემებს), მაგრამ ამას მხოლოდ ფორმალური ხასიათი აქვს: ე.წ. პარტიული ბერკეტი (ამომრჩევლებთან ურთიერთობა, რეგიონული წარმომადგენლობა და სხვ.) და ადმინისტრაციული რესურსი მხოლოდ ერთი - სახელისუფლებო პარტიის ხელშია მოქცეული.
არსებული საარჩევნო საკანონმდებლო ბაზა სახელისუფლებო პარტიას წინასწარვე აყენებს მომგებიან მდგომარეობაში. ამ კანონმდებლობით, ყოველი შემდგომი არჩევნებისთვის პარტიას, რომელიც იქნება ხელისუფლებაში, ექნება უფრო მეტი ბერკეტი არჩევნებზე ზეგავლენის მოსახდენად, ვიდრე ნებისმიერ ოპოზიციურ პარტიას.
- თუკი ახლა აქვს სახელისუფლებო პარტიას, ასე ვთქვათ, საკანონმდებლო მხარდაჭერა, ეს იმას ნიშნავს, რომ "ნაციონალური მოძრაობა", ნებისმიერ შემთხვევაში, ისევ დარჩება მმართველ ძალად?
- ვფიქრობ, რომ "ნაცმოძრაობა" კვლავ დარჩება ხელისუფლებაში, მაგრამ არა - საკონსტიტუციო უმრავლესობაში.
- რა ლოგიკით?
- ამ ხელისუფლებით უკმაყოფილო ბევრია. თუკი ისინი ხმას რომელიმე ოპოზიციურ პარტიას მისცემენ, "ნაციონალურ მოძრაობას", ალბათ, ხმათა 40- 45% ერგება, დანარჩენი ხმები ოპოზიციას (მთლიანობაში) დარჩება.
- არჩევნების გაყალბების შანსს გამორიცხავთ? შეიძლება გაყალბება არ იყოს ისეთი თვალშისაცემი, როგორც, თუნდაც 5 იანვარს მოხდა. ხომ შესაძლებელია, გაყალბების მექანიზმი უფრო დახვეწილი იყოს, და უფრო ქმედითიც.
- ნებისმიერი გაყალბების შემთხვევაში, შესაძლებელია დაახლოებით 12-დან 15%-მდე ხმების მითვისება. ეს 2/3-იც არ გამოდის, ფაქტობრივად, 1/3 (შეიძლება ცოტა მეტიც) სუფთად უნდა აიღოს ყველა სხვა პარტიამ. სხვა საკითხია, რამდენად არის ყველა სხვა პარტია მართლაც ოპოზიციური.
არის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მომენტი: თითქოს გათვალისწინებულ იქნა რეფერენდუმზე დადასტურებული ნება ამომრჩეველთა მხრიდან: შემცირებულიყო პარლამენტის წევრთა რაოდენობა 150-მდე. მაგრამ სინამდვილეში, რეფერენდუმის ამ შედეგით (ანუ ამომრჩევლის ნებით) სპეკულირება მოხდა: შეიცვალა მოდიფიკაცია - მიღებულია გადაწყვეტილება, პარლამენტარი მაჟორიტარების რიცხვი 25-ით გაიზარდოს. ხომ ცხადია, რომ ამ გზით ხელისუფლებამ ადმინისტრაციული რესურსი კიდევ უფრო გააძლიერა!
მიმაჩნია, რომ ზოგადად, არსებული საარჩევნო სისტემა არ იძლევა თავად პარტიების განვითარების საშუალებას. ჩემი აზრით, ყველა საარჩევნო უბანში უნდა იყოს წარმოდგენილი ყველა პარტიის კონკრეტული დეპუტატი. პარტიული წარმომადგენლობები ასე უნდა დგებოდეს, მათ კი საზოგადოებას საარჩევნო სიების პირველი ოცეულები წარუდგინეს. საქართველოში ყველას შეუძლია, ისეთი ოცეული ჩაწეროს სიის თავში, რომელიც ლოკომოტივად გამოდგება და რომელიც ხმებს უდავოდ მიიღებს. მაგრამ ვინ არის ჩაწერილი იმ ოცეულის შემდეგ? მათ შესახებ ადამიანებმა არაფერი იციან. რატომ უნდა შეეძლოს ათკაციან ჯგუფს, წამოიღოს ხალხის ხმების უმრავლესობა? თუკი ყველა უბანში წარმოდგენილი იქნება ერთი პოლიტიკური სუბიექტის ერთი დეპუტატობის კანდიდატი, ეს აიძულებს პარტიებს, გაავრცელონ თავისი მუშაობა არა მხოლოდ ერთ ლოკალურ ადგილას, არამედ თავისი ქსელი გაშალონ. ადამიანები სწორედ ასე მონაწილეობენ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში.
არ ვამბობ, რომ სისტემა, რომელიც ახლა გვაქვს, არადემოკრატიულია. დემოკრატიულობის ბევრი მოდელი შეიძლება არსებობდეს, მაგრამ აქ მნიშვნელობა, ასე ვთქვათ, ქვეყნის პარამეტრებს ენიჭება. ჩვენ ამერიკას ან გერმანიას ვედრებით, მაგრამ: ჩვენ პატარა ქვეყანა ვართ; ჩვენ არ მივეკუთვნებით კეთილდღეობის საზოგადოებებს; ჩვენ არ გვაქვს სოციალური ქსელები. სწორედ იმის გამო, რომ მოსახლეობა ინფორმირებული არ არის, ის ხმას აძლევს რაღაც ოცნებას რომელიღაც ხელისუფლების შესახებ, ოთხი წლის შემდეგ კი ის სხვა რეალობის წინაშე აღმოჩნდება.
- შეაფასეთ პოლიტიკური კულტურის დონე საქართველოში: ხელისუფლების, ოპოზიციის, ამომრჩევლის.
- სამივე შრეში, ჩემი აზრით, არის საკმოდ დაბალი კულტურა. როგორც აღვნიშნე, მოსახლეობა ინფორმირებული არ არის. მას არ აქვს არანაირი გამოცდილება დემოკრატიული საზოგადოების აშენებაში. ეს საზოგადოება, ფაქტობრივად, ტოტალიტარული რეჟიმის გამოცდილების მქონე ხალხი, ცდილობს, ააშენოს დემოკრატია. მათ კი ჰგონიათ, რომ ქვეყნის აშენება ერთ კაცს შეუძლია. ცენტრალიზებულ სახელმწიფოში ყველაფერი მიეწერება ერთ ადამიანს და, თუ რაღაც ხდება ცუდი, იწყება გამართლება: მისი გარემო უმალავს; ან: ის სხვების გავლენის ქვეშ მოექცა. საზოგადოებრივ დაკვეთას ოპოზიციურ ერთობაზე განსაზღვრავდა ფსიქოლოგიური ფაქტორი: მოლოდინი ერთი ადამიანის გამოჩენის - იმის, ვისაც ყველა დაუჯერებდა. გაერთიანება კი საჭირო იყო კონკრეტული მიზნიდან გამომდინარე - ოპოზიციას წაეღო, რაც შეიძლება, მეტი ხმა.
- სხვადასხვა ფლანგიდან შეტევის ტაქტიკა ასეთ შემთხვევაში ეფექტური ვერ იქნებოდა?
- არ მგონია, შექმნილ ვითარებაში ეს ეფექტური სვლა ყოფილიყო.
- რატომ?
- რომელი სოციალური ფენის ინტერესებს გამოხატავს თითოეული პოლიტიკური პარტია? მაგალითად, რესპუბლიკელები ამბობენ: "ჩვენ გვინდა გონიერი ხელისუფლება". რომელი სოციალური ფენა არის ამ ლოზუნგის მხარდამჭერი? ამით იმის თქმა კი არ მინდა, რომ ლოზუნგი ცუდია. რამდენი ამომრჩეველი იზიარებს ამ ლოზუნგის შინაარსს?
"საქმე ლაპარაკის ნაცვლად" სახელისუფლებო პარტიის ლოზუნგია. საქმე, თავისთავად, ზოგადი სიტყვაა. რას გულისხმობენ ისინი საქმეში, სრულიად გაუგებარია. დემოკრატია ხომ ლაპარაკსაც გულისხმობს. ამ ლოზუნგთან მიმართებით კი ჩნდება კითხვის ნიშნები: აქამდე რას აკეთებდით? მიმაჩნია, რომ სახელისუფლებო ბლოკის მიერ გაკეთებული შედარებები კახა თარგამაძესთან, 1993 წელთან და ა.შ. არაადეკვატურია: რა გამიკეთე 2003 წლიდან დღემდე იმის შესატყვისი, რაც მაშინ მითხარი?
პოლიტიკური პარტია სხვა არაფერია, თუ არა გარკვეული სოციალური ფენის წარმომადგენლობა. არც ერთი შემოთავაზებული სლოგანი არ არის დაკავშირებული არსებულ სიტუაციასთან.
- რატომ? ისინი არ იცნობენ მოსახლეობის განწყობებს, ინტერესებს?
- საქმე სწორედ ეს არის. არც ერთ პარტიას არ აქვს წარმოდგენა დღევანდელი ქართული საზოგადოების შესახებ, ამის მიზეზი კი მოქმედი საარჩევნო კანონმდებლობაა.
- თქვენი აზრით, ისინი რეალობის მიმართ ადეკვატურები არ არიან?
- დიახ. ოპოზიციის პოლიტიკური კულტურის დონე, ისევე, როგორც ხელისუფლებისა და ამომრჩევლის, დაბალია. იმას კი არ ვამბობ, რომ პრინციპულად სხვადასხვანი არ არიან, პირობითად, ლეიბორისტები და რესპუბლიკელები. მაგრამ, თუკი ორივეს უნდა დემოკრატიული საზოგადოების აშენება, დემოკრატიულ საზოგადოებას ძირითადი მსაზღვრელები აქვს: ხალხის მონაწილეობა, კანონის უზენაესობა, სიტყვის თავისუფლება. ამაზე ყველა პარტია თანხმდება, მაგრამ - დეკლარაციის დონეზე. თუკი, თუნდაც, დეკლარაციის დონეზე ვთანხმდებით, რატომ არ შეიძლება, იგი იყოს გამაერთიანებელი ლოზუნგი? ოპოზიციური პარტიები არსებითი და კონკრეტული მიზნიდან გამომდინარე კოალიციურ გაერთიანებებს გაურბიან და არსებულ მომენტს ადეკვატური ტაქტიკით ვერ პასუხობენ. როდესაც კოალიციურ მთავრობებში ერთად არიან, პირობითად, მწვანეები, სოციალ-დემოკრატები და ცენტრისტები, ისინი სხვადასხვა იდეებს აღარ მიჰყვებიან და პრიორიტეტებს აღარ ალაგებენ? მაგრამ ისინი თანხმდებიან ძირითადზე. საქართველოს ხელისუფლებას აქვს ძალიან სერიოზული ადმინისტრაციული ბერკეტი. ოპოზიციის ერთადერთი ბერკეტი იყო ის, რომ გაეერთიანებინა ყველა რესურსი, რომელსაც ადმინისტრაციული ბერკეტი არ სწვდება; და კიდევ: შეექმნა დიდი ქოლგა, რომელშიც შემოვიდოდა ის, ვისაც ადმინისტრაციული რესურსი სწვდება, მაგრამ მაინც აქვს დამოუკიდებელი პოზიცია. ეს იყო გასაკეთებელი ამ არჩევნებისათვის. რა არის ჯერ მოსაგები? მოცემულ შემთხვევაში, რა არის უფრო გამართლებული: პარლამენტში შესვლა და მერე დაშლა თუ პირიქით?
- მაგალითად, რესპუბლიკელები მიიჩნევენ, _ ამომრჩევლის მოტყუება იქნებოდა, თუკი ერთად შევიდოდით პარლამენტში, მაგრამ ბიუჯეტის პირველივე განხილვისას დავიშლებოდითო.
- თუკი პარლამენტში, პირობითად, რესპუბლიკელები შევლენ მხოლოდ ექვსი კაცით და ბიუჯეტის განხილვაშიც ვერაფერს გააკეთებენ, ეს არ იქნება მოტყუება? თუ კვლავ უსაყვედურებენ ამომრჩევლებს: "ჩვენ რომ მხარი არ დაგვიჭირეთ..."? თუკი პოლიტიკოსობის პრეტენზია გაქვს, მაშინ შენ იღებ პასუხისმგებლობას, ყველა კრიტიკულ სიტუაციაში მოძებნო ოპტიმალური გამოსავალი. ეს არის მნიშვნელოვანი, თორემ ძალიან კარგად მესმის ოპოზიციის დაშლის ლოგიკაც.
- რას გულისხმობთ?
- ოპოზიციის დაშლის ლოგიკა არის ასეთი (ყოველ შემთხვევაში, გარედან რაც ჩანს): "ჩვენი, ინდივიდუალური სეგმენტის დასაკუთრება გვინდა". მაგრამ ასეთ შემთხვევაში, სად არის გარანტია, რომ მათ აუცილებლად ექნებათ გარკვეული ძალა პარლამენტში? მათი ამომრჩევლის რაოდენობა, რომლის შესახებაც წარმოდგენა არ აქვთ, რამდენია?
- წინასაარჩევნო რეიტინგებთან დაკავშირებით რას იტყვით?
- მე არ მჯერა არც ერთი რეიტინგული გამოკითხვის.
- რატომ?
- ჩვენთან რეიტინგული გამოკითხვის დამფინანსებელი ყოველთვის არის გარკვეული პოლიტიკური პარტია.
- რეიტინგებს გაზეთებიც აკეთებენ. მათ ვინ აფინანსებს, თქვენი აზრით?
- ისინი იღებენ პასუხს იმ ხალხისაგან, ვისგანაც მოსდით პასუხი. ამდენად, ის ფრაგმენტულია და მისი განზოგადება არ შეიძლება. გარდა ამისა, "პრაიმტაიმი" ატარებს ინტერაქტიულ გამოკითხვებს: მაყურებელს თხოვენ პასუხს კითხვაზე, მაგალითად, სახელისუფლებო პარტიას უჭერს მხარს თუ ოპოზიციას. "პრაიმტაიმში" ათი ათასი ზარი შედის. აქედან 60% ამბობს, რომ სახელისუფლებო პარტიას უჭერს მხარს. ეს არის ორი მილიონი ადამიანის გამოკითხვა? არასწორად ფორმულირებული კითხვის (როდესაც წინასწარ არის განსაზღვრული პასუხი) ათი ათასი პასუხით განზოგადებისთვის არც მათემატიკური პროცედურა ვიცი და არც სოციოლოგიურ კვლევებში შემხვედრია რაიმე, რაც ამის დასაბუთებას მოახერხებდა.
არ მინდა ვთქვა, რომ საერთოდ არ ვენდობი რეიტინგებს. ის გარკვეულ წარმოდგენას მიქმნის: სოციალურ მეცნიერებებში ის უჩვენებს ტენდენციას, მაგრამ არა საბოლოო შედეგის ზუსტ განსაზღვრას.
- ეს - სოციალურ მეცნიერებებში. მაგრამ საზოგადოებაში რა როლს ასრულებს რეიტინგი?
- რეიტინგი, ასეთ შემთხვევაში, არის პიარის შემადგენელი ნაწილი და მეტი არაფერი - ისევე, როგორც სარჩევნო სიის პირველი ოცეული.
მნიშვნელოვანია ისიც, რომ თითქმის ყველა პარტიის რეკლამა აგებულია რაღაც საერთო ნიშნით: ყველა ლაპარაკობს იმაზე, რომ კარგად უნდა ვიცხოვროთ; ერთმანეთი უნდა გვიყვარდეს და ა.შ დამამახსოვრდა #1-ის სარეკლამო ბლოკი. როგორც ჩანს, ერთადერთი პოლიტიკური პარტიაა, რომელიც ნატო-ში შესვლის წინააღმდეგია. რამდენად ეფექტური იქნება ეს ამომრჩევლის გულის მოსაგებად, არ ვიცი, მაგრამ ფაქტია, რომ იგი ატარებს განსხვავებულის ნიშანს. და კიდევ, გაერთიანებული ოპოზიცია ამბობს: "საქართველო სააკაშვილის გარეშე". ნატო კონცეპტუალური საკითხია, ხოლო სააკაშვილი - სუბიექტური ფაქტორი. მაგრამ სააკაშვილს, როგორც სუბიექტს, გარეგნულად დასაწუნი არაფერი აქვს. რამდენად იმუშავებს ეს რეკლამა?
- ხომ არ ფიქრობთ, რომ გარეგნობის ეფექტიც მუშაობს არჩევანის გაკეთებისას?
- დიახ, და ეს ყველაზე მეტად მაღელვებს. ეს ძალიან მძიმე ფაქტორია. იგი მხოლოდ და მხოლოდ განათლების ხარჯზე იცვლება.
- მაგრამ 7 ნოემბრის შემდეგ საუბარი იყო იმაზე, რომ საქართველოში მოსახლეობის პოლიტიკური კულტურის დონე მნიშვნელოვნად ამაღლდა.
- 7 ნოემბერს იყო პროტესტი. თუ გამსახურდიას დროს პროტესტი დამთავრდა სამოქალაქო ომით, ახლა პროტესტი ასე არ დასრულებულა. ამის მიზეზი ის კი არ არის, რომ პოლიტიკური კულტურის დონე ამაღლდა; ამის მიზეზი ის არის, რომ იარაღი აღარ არის მოსახლეობაში. იარაღი არის მხოლოდ ძალისმიერ სტრუქტურებში. ამიტომ არ მოხდა იქ არაფერი.
- თუმცა, ოპოზიციონერები ამბობენ, მაშინ "ცხელი თავებიც" იყვნენ, მაგრამ შევაჩერეთო.
- აბსოლუტურად სწორად მოიქცნენ. ოპოზიციის მიმართ ხალხი ლოიალური უფრო მეტად იმის გამო არის, რომ მაშინ ექსტრემალური გადაწყვეტილებები არ იყო მიღებული. ეს ოპოზიციის უდავო პლუსია. სახალხო აჯანყებას კი, რაც, გაყალბების შემთხვევაში, მათი თქმით, გარდაუვალი იქნება, ჩემი აზრით, მაინცდამაინც დიდი პერსპექტივა არ აქვს.
- მაგრამ ამაზე პირდაპირ საუბრობს ოპოზიციის ერთი ნაწილი; სხვები კი მიანიშნებენ: "ვიქნებით იქ, სადაც იქნება ქართველი ხალხი".
- თუ არჩევნები გაყალბდება, ყველას აქვს უფლება, გამოხატოს თავისი აზრი. ამას ამბობს ადამიანის უფლებათა დეკლარაციაც.
- აზრის გამოხატვის რა ფორმა იგულისხმეთ?
- თავისუფალ მანიფესტაციებს ვგულისხმობ.
- და ეს იქნება ეფექტური საშუალება არჩევნების შედეგების გადახედვისთვის?
- ძალიან ეფექტური - იმისთვის, რომ ამ ხელისუფლებამ აკონტროლოს თავისი ქმედებები.
- მანიფესტაციები არ შეიძლება, გადაიზარდოს დესტაბილიზაციაში?
- ამის ძალიან მცირე შესაძლებლობა არსებობს. ხოლო, თუ ვინმე პროვოკაციას მოაწყობს, სამოქალაქო ომი საქართველოში მაინც აღარ იქნება.
- რის საფუძველზე ამბობთ ამას?
- იმ გლობალური პოლიტიკის, რომელშიც ჩართულები ვართ. ასევე: საქართველოში იარაღი ამოღებულია. თუკი დესტაბილიზაცია იქნება ისეთი, როგორიც იყო ბოლო დროს საფრანგეთში, ან უნგრეთში, მაშინ ამ ხალხის დაპატიმრება მოხდება. არ არსებობს არანაირი კანონმდებლობა, რომელიც ასეთ შემთხვევაში ხელისუფალს გაამტყუნებს. მაგრამ, თუკი ხელისუფალი დაიწყებს მშვიდობიანი დემონსტრაციის დარბევას, მაშინ ის თავის თავს წაართმევს ლეგიტიმურობას. ამიტომ ხელისუფლებას არ აწყობს მშვიდობიანი მანიფესტაციის დაშლა.
- მით უმეტეს, რომ არსებობს 7 ნოემბრისა და 13 იანვრის გამოცდილება?
- რასაკვირველია. თუკი ოპოზიცია ამას მოახერხებს, ეს იქნება გენიალური შანსი ოპოზიციის და, საერთოდ, მოსახლეობის კულტურის ზრდის თვალსაზრისითაც - როდესაც მოვდივარ, ვატარებ მშვიდობიან მანიფესტაციას, გეუბნები, რაც მინდა და მივდივარ. ესტონეთმა თავის მშვიდობიან რევოლუციას "სიმღერის რევოლუცია" უწოდა. ისინი იკრიბებოდნენ და მღეროდნენ. და ამ სიმღერებში ვლინდებოდა ის, რის წინააღმდეგაც ესტონელები მთელი ცხოვრების განმავლობაში იბრძოდნენ. დღეს ესტონეთი ევროკავშირის წევრია.
- შეაფასეთ მედიის როლი წინასაარჩევნო პერიოდში.
- ჩემი დაკვირვებით, ელექტრონული მედია (სამივე არხზე) მაყურებელს აწვდის ერთფეროვან ინფორმაციას და ძალიან ბევრი საკითხი, რომელიც იბეჭდება გაზეთებში და რომელიც აქტუალურია, ყურადღების გარეშე რჩება.
წინასაარჩევნო პერიოდში ელექტრონული მედია საუბრობს აღმშენებლობაზე; საუბრობს მხოლოდ ზედაპირულ და არა ძირეულ პრობლემებზე, როგორიც არის, მაგალითად, კანონის უზენაესობა, სიტყვის თავისუფლება, ადამიანის უფლებების დაცვა და მონაწილეობა დემოკრატული სახელმწიფოს მშენებლობაში. საქართველოში ახალი ტექნოლოგიები ძალიან სუსტად არის განვითარებული - მოსახლეობის დაახლოებით 4%-ია ინტერნეტმომხმარებელი. ეს იმას ნიშნავს, რომ საქართველოში მოსახლეობისთვის ინფორმაცია მაქსიმალურად შეზღუდულია. გაზეთებს კი აქ ადამიანები ხშირად ვერ ყიდულობენ.
- უკვე ცნობილია წინასაარჩევნო ტერორის დამადასტურებელი ფაქტების შესახებაც. თქვენი აზრით, ეს მეთოდი ხმების აღების ეფექტური საშუალებაა?
- ასეთი ფაქტები არის, მაგრამ ყველა ადამიანმა უნდა იცოდეს, რომ, როცა ის კაბინაში შედის, ის თავის სინდისთან მარტო რჩება. ცხადია, არ გამოვრიცხავ, რომ ტერორის ქვეშ მყოფთა 60%-მა მისცეს ხმა იმათ, ვინც მათ აშინებს. 40%-ს ოპოზიციამ შიში უკვე მოუხსნა. ახლა მისი ფუნქციაა, დარჩენილი რისკი - 60% ჩამოიყვანოს 15%-მდე.