რატომ მოხდა ისე, რომ "მთამ იმშობიარა და შვა თაგვი"?

"რეზონანსი" - "მთელი კვირა"

14 ივლისი, 2008

ნოდარ ლადარია: "ხელისუფლებამ, თავისი მოქმედებით, დაამტკიცა, რომ უკეთესად გრძნობს პოლიტიკურ ვითარებას"
ლევან ბერძენიშვილი: "მღელვარება დაძლეული არ არის. მღელვარება დაიწყება წელსაც"

ნოდარ ლადარია: - ჩემი აზრით, პროცესი გასული წლის შემოდგომიდან დღემდე უფრო პოლიტიკური იყო, ვიდრე - საზოგადოებრივი. პოლიტიკური კლასის ყურადღება საზოგადოების განვითარებაზე არ იყო მიმართული. საზოგადოებრივ პროცესს მე ვუწოდებ მოვლენათა იმ ერთობლიობას, სადაც საზოგადოება იცვლება. მაგრამ იგი ნულოვანი, რა თქმა უნდა, არ ყოფილა. მაინც გამოვყოფ საზოგადოებრივი განვითარების ერთ მომენტს, რომელიც ბევრად უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ის პოლიტიკური შედეგები, რომლებიც მივიღეთ. საქართველოში მიტინგის დელეგიტიმაცია მოხდა: თუ ადრე მიღებული იყო თვალსაზრისი, რომ ქუჩაში გამოსული გარკვეული რაოდენობის ხალხი რაღაც სერიოზულ ცვლილებას მოახდენს, დღეს ამგვარი შეხედულება მნიშვნელოვნად შესუსტებულია.
- იმის თქმა გინდათ, რომ საზოგადოება უკვე, პრაქტიკულად, უუნარო და უძლურია?
- ამას ვერ ვიტყვით: ყველგან და ყოველთვის არსებობს რევოლუციის შესაძლებლობა. ბოლოს და ბოლოს, იმასაც ვხედავთ, რომ მონღოლეთმა გაიღვიძა.
- თქვენი აზრით, ამ ადამიანების ქუჩაში გამოსვლა რევოლუციის განმაპირობებელი იყო?
- რა თქმა უნდა, არა, მაგრამ ასეთი პიეტეტი: აი, ხალხი გამოდის და ეს არის ქართველი ერი... ამ რიტორიკით უკვე ვეღარავინ ისარგებლებს. იმ პერიოდის განმავლობაში იყო ასეთი ირონიული გამონათქვამები: დღეს სად იკრიბება ქართველი ერი - სპორტის სასახლის წინ თუ რუსთაველზე?
- კონკრეტულად, სად გესმოდათ ასეთ ფრაზები?
- ადამიანები ლაპარაკობდნენ, ინტერნეტში წერდნენ, სტუდენტები ამბობდნენ... ჩვენთან უკვე დამკვიდრდა აზრი, რომ საზოგადოება არ არის რაღაც მონოლითური რამ. და არც უნდა იყოს. ახლა საზოგადოებრივად ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი ის არის, რომ დღეს საზოგადოება ფორმალურ პოლიტიკურ განაწილებას, ერთგვარად, წინ უსწრებს: თუ დღეს გვაქვს მონოქრომატული პოლიტიკური სპექტრი, საზოგადოება ბევრად უფრო მომწიფებულია: მას გულუბრყვილო მეთოდებით ვეღარ დაიპყრობ. გარდა ამისა, საზოგადოებაში ერთგვარი იმედგაცრუებაც არის, რომელიც ოპოზიციას უკავშირდება. ეს იმედგაცრუება შესაძლოა გადაიქცეს, მაგალითად, შემდგომი საზოგადოებრივი ინიციატივების წყაროდ.
- მაგალითად, როგორი ინიციატივების?
- ამაზე ლაპარაკი ჯერჯერობით ძნელია - იმიტომ, რომ უნდა ვთქვა სიტყვა "კონსტრუქციული".
- თქვენი აზრით, ის შესაძლოა დესტრუქციული იყოს?
- ის დესტრუქციული არ უნდა იყოს - საზოგადოების მიერ საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნებზე გამოთქმული აზრის მიხედვით. გაყალბების შესახებ იდეას მე არ განვიხილავ.
- რატომ?
- იმიტომ, რომ არ მაქვს ამისათვის საკმარისი საბუთები.
- საპარლამენტო არჩევნებმა რა უჩვენა?
- ის უჩვენა, რომ საზოგადოება ბევრად უფრო ფხიზელია, ვიდრე პოლიტიკური სუბიექტების უმრავლესობას ეგონა.
- პარლამენტში "ნაცმოძრაობის" აბსოლუტური უმრავლესობა, თქვენი აზრით, რაზე მიუთითებს?
- უმრავლესობა არის ამომრჩევლის ნების გამოხატულება. ოპოზიციურმა ძალებმა კი ვერ მოახერხეს ეჩვენებინათ, რომ არიან ზომიერნი.
- ხელისუფლებამ რა დაამტკიცა იმით, აბსოლუტური უმრავლესობით რომ მოვიდა?
- არაფერი არ დაუმტკიცებია. მან, უბრალოდ, გაიმარჯვა! თავისი მოქმედებით დაამტკიცა, რომ უკეთესად გრძნობს პოლიტიკურ ვითარებას.
ლევან ბერძენიშვილი: - შემოდგომაზე დაწყებულმა მასობრივმა მოძრაობამ აჩვენა, რომ საზოგადოების უდიდესი ნაწილი არ ეთანხმება ხელისუფლებას თითქმის არაფერში. ამის მიუხედავად, ხელისუფლებამ ისე მოახერხა, რომ თვითონ წარმოადგენს ამ საზოგადოებას პარლამენტშიც და უმაღლეს ხელისუფლებაშიც. ეს არის კრიტიკული ვითარება: როდესაც საზოგადოებას ეს ხელისუფლება არ უნდა და ის მაინც ხელისუფლებაშია. 5 იანვრიდან 21 მაისამდე ოპოზიცია, სხვადასხვა შეცდომის გამო, სუსტდებოდა და, ბუნებრივია, ხელისუფლებას ამანაც შეუწყო ხელი, გაყალბებული არჩევნებით ისევ მოსულიყო. მაგრამ არ ვარ დარწმუნებული, რომ ეს ხელისუფლება, ფაქტობრივად, ერთპარტიული პარლამენტით სტაბილური იქნება. საქმე ის არის, რომ ყველაფერთან ერთად, კრიზისის ის ნაწილი, რომელმაც შარშან მღელვარება გამოიწვია, დაძლეული არ არის. მღელვარება დაიწყება წელსაც. საზოგადოებაში მდგომარეობა გამოცვლილია. შარშან ჯერ კიდევ იყო წარმოდგენა იმაზე, რომ რაღაცნაირი ერთიანობით შესაძლებებლი იყო დიდი საქმეების კეთება. წელს ეს ილუზია ქრება. პოლიტიკურ პროცესებს მართავენ პოლიტიკური პარტიები და არა მითოსური გაერთიანებები, სადაც მთავარია, ბევრნი იყვნენ!
ზნეობრივი პრობლემაა, რასაც ხელისუფლება ახლა პარლამენტში აკეთებს: ხელოვნურად ქმნის უმცირესობას; 12 კაცს ურიგებს 40 თანამდებობას და კაცები არ ყოფნის თანამდებობებს, იმდენი თანამდებობაა! ჩემი აზრით, ასევე, ზნეობასთან პრობლემა შეექმნა ოპოზიციის იმ კანდიდატებს, ვინც პარლამენტში შევიდა. მათ გაერთიანებული ოპოზიციის საერთო აზრი არ გაითვალისწინეს. ზნეობრივი პრობლემები გაიჩინეს და მთელ ქვეყანას გაუჩინეს ბატონებმა: თორთლაძემ, ცაგარეიშვილმა, ბაღათურიამ, დავითაიამ და ლორთქიფანიძემ. ამ პრობლემას, რა თქმა უნდა, საზოგადოებაც გრძნობს. ჯერ, უბრალოდ, ლანძღავს ამ ხალხს. მათი სახით, პარლამენტში საზოგადოებას წარმოადგენენ ისინი, რომელთაც არავინ მისცემდა ხმას, ერთობაში რომ არ ყოფილიყვნენ. პრობლემა არის ისიც, რომ რესპუბლიკური პარტიის მიერ წარდგენილი, მაგრამ არა პარტიის წევრი ორი მაჟორიტარი ახლა პარლამენტშია. ბუნებრივია, ეს მაინც არის ზნეობრივი პრობლემა მათი მხრიდან. კიდევ უფრო მძიმე პრობლემაა ის ორი დეპუტატი, რომელიც ლეიბორისტული პარტიის სიით შეიპარა პარლამენტში.
მთელი "ნაციონალური მოძრაობა" შიშით კანკალებდა ორასი ათასი ქართველის წინაშე. ამ უზარმაზარი მოძრაობის შედეგი კი აღმოჩნდა ჯონდი ბაღათურია პარლამენტში და არა - მიხეილ სააკაშვილი, წასული პოლიტიკიდან. შედეგი არის ისეთი, როგორზეც, თავის დროზე, დიდმა რომაელმა პოეტმა თქვა: "მთამ იმშობიარა და შვა თაგვი". ამის მიზეზი, ჩემი აზრით, ის არის, რომ საზოგადოებამ მეტისმეტად დიდი როლი დააკისრა ხელოვნურად შექმნილ ერთიანობას. ამ ერთიანობას კი არ შეეძლო პრობლემების გადაწყვეტა. არასწორი იყო დამოკიდებულება არჩევნების მიმართ. არჩევნები ვიღაცის წინააღმდეგ არის ინტელექტუალური შეცდომა.
ნ. ლადარია: - იმისათვის, რომ პოლიტიკური ნაბიჯები გააკეთო, უკეთესად უნდა იცნობდე საზოგადოებას, ვიდრე, სამწუხაროდ, ეს იცის საქართველოში ოპოზიციამ ან ხელისუფლებამ. ის, რომ ოპოზიციამ საერთოდ ვერ მოახერხა ვერაფერი, არ ამტკიცებს იმას, რომ ხელისუფლებამ საქართველოში დღეს იცის, საზოგადოება რა მდგომარეობაშია; რა ინტერესები აქვს მას. ერთ-ერთ ყველაზე დიდ საფრთხეს ვხედავ მას შემდეგ, რაც საქართველოში პოლიტიკურ ოპოზიციად წოდებულმა საზოგადოების ნაწილმა არსებობა შეწყვიტა.
- შეწყვიტა არსებობა?
- რა თქმა უნდა! ახლა სერიოზულად ხომ აღარავინ მივიღებთ, მაგალითად, ედპ-ს? ან "მემარჯვენეებს"? რესპუბლიკელებსაც ვეღარ მივიღებ სერიოზულად, ლეიბორისტებზე რომ არაფერი ვთქვათ.
- რატომ, თქვენი აზრით?
- ვინ უნდა მისცეს ამათ ხმა, ბოლოს და ბოლოს? ვერაფერი მოახერხეს. მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ხელისუფლება საქართველოში აბსოლუტურად მზად არის იმისათვის, რომ მართლა შეასრულოს თავისი მიზნები. მიზნები კი კარგი აქვს: ქვეყნის მოდერნიზაციაა ეს, მაგალითად. აქვე აღვნიშნავ: მიმაჩნია, რომ გარკვეულ საკითხებში კომპეტენცია უნდა განსაზღვრავდეს ყველაფერს და არა ვიღაცის პოლიტიკური ნება ან "ხუშტური", როგორც ქართულად იტყვიან. მაგრამ არ უნდა ხდებოდეს კომპეტენციების აღრევა. არ არის ჩემთვის, მაგალითად, გია როინიშვილი კანონმდებელი. მე შემიძლია, გავიღიმო ამაზე.
ლ. ბერძენიშვილი: - ნამდვილი პარტია ის არის, რომელიც დრომ გამოსცადა. რესპუბლიკური პარტია პარლამენტში ვერ მოხვდა, მაგრამ ის რყევას არ განიცდის. საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ ხალხი შემოდის მეტი, ვიდრე გადის. ასეთი რამ, ჩვეულებრივ, არ ხდება ხოლმე. ჩვენ შევეცდებით, საკუთარი მარცხიდან დასკვნები გამოვიტანოთ. გვექნება ყრილობა და ვიტყვით ამის თაობაზე. რა თქმა უნდა, პარტია არის "ახალი მემარჯვენეები". მათ გასცეს ბრძანება: არ შევდივართ პარლამენტში; და არავინ შეეპარათ პარლამენტში. რა თქმა უნდა, პარტია არის ლეიბორისტები, რომელთაც დამოუკიდებლად შეძლეს ბარიერის გადალახვა - მიუხედავად იმისა, რომ ვიღაცები იქაც შეიპარნენ. ის რჩება პარტიად იმ შემთხვევაშიც კი, თუ პარლამენტში შევლენ. გულშემატკივარი ვართ ჩვენი ძველი პარტნიორების - კონსერვატორების. თავიდანვე შეცდომა იყო ბაღათურიას, დავითაიას პარტიების პარტიებად აღიარება. ბაღათურიას პარტიის მეორე წევრი ვერ გავიცანი ამხელა მოძრაობის დროს. შეცდომა იყო, რა თქმა უნდა, უპარტიო ადამიანების თანასწორი ნიშნით მიღება ამ ერთობაში. იყო ათი პარტია და ორი ინდივიდი. რას ნიშნავს ეს, არავინ იცის. ანტიპარტიული გადაწყვეტილებები პოლიტიკაში ინტელექტუალური შეცდომაა.

ინტელექტუალები
ნ. ლადარია: - არანაირი როლი საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ცხოვრებაში ინტელექტუალს არ უნდა ჰქონდეს. უნდა დასრულდეს ის ვითარება, როდესაც ვიღაც ცხადდებოდა ერის სინდისად და იღებდა მატერიალურ პრივილეგიებს იმის გამო, რომ სადღაც, "ბაკულას ღორებში" მეორე როლი ითამაშა. ეს აფერხებს ინტელექტუალურ განვითარებას; ექსპერიმენტირებას.
- თქვენი აზრით, საქართველოში ინტელიგენცია არსებობს?
- არსებობს, როგორც ერთგვარი რელიქტი. არიან ადამიანები, რომლებიც მიიჩნევენ, რომ, ასე ვთქვათ, კლასი უნდა იყოს ინტელექტუალების, რომლებიც არაფორმალური მექანიზმების წყალობით გავლენას მოახდენენ ცხოვრებაზე. ვინ ირჩევს ადამიანს, ვინც უნდა ჩამოაყალიბოს საზოგადოებრივი აზრი, ან რა კრიტერიუმების მიხედვით? ამას ფუნქციონერი არ უნდა ირჩევდეს.
- თქვენი გვერდი გაზეთ "24 საათში" რა მიზანს ემსახურება?
- არანაირ მიზანს არ ემსახურება. მე კონკრეტული მიზანი მქონდა და ჩემი გამოცდილების, გემოვნებისა და ინტუიციის მიხედვით განვიხილავდი იმას, რაც გაზეთში იბეჭდებოდა. მაგრამ ამის საშუალებას გაზეთი ყოველთვის არ იძლევა. ამიტომ გადავედი გარკვეულ პუბლიცისტიკაზე. რას ვემსახურები? ალბათ, შეგნებულად, ლიბერალურ ღირებულებებს, ტოლერანტობას, გემოვნებას - ისე, როგორც მე წარმომიდგენია ეს. რაღაც პოლიტიკური მიზანი არ გამაჩნია. შესაძლოა, გარკვეულ პერიოდებში ვიღაც მიიჩნევდეს, რომ მე ხელისუფლების მხარდამჭერი ვარ. და მართლაც ვარ. მაგრამ მე ჩემი თავისუფალი არჩევანის გამო ვარ ასეთი. თუ რამე არ მომეწონება, მე არც იმაში ვიქნები შეზღუდული, რომ ეს ვთქვა.
- მაგალითად, რა არ მოგწონთ?
- პრივილეგირებული ინტელექტუალების არსებობა არ მომწონს.
- თქვენს თავს მათ შორის არ მოიაზრებთ?
- და რაში გამოიხატება ეს? იმაში, რომ მაგალითად, მაქვს საშუალება, ყოველ კვირას ერთი გვერდი ავავსო გაზეთში? ან იმის გამო, რომ მქონდა საშუალება, წამყვანი ვყოფილიყავი ერთი ნაკლებად პოპულარული გადაცემისა? მირჩევნია, მეტი დრო დავუთმო ჩემს პროფესორობას უნივერსიტეტში.
... პოლიტიკა უნდა იყოს მენეჯმენტი. რა შეხება აქვს მსახიობს თუ კომპოზიტორს პოლიტიკასთან? შეიძლება, ძალიან მომწონდეს რომელიღაც მხატვრის ნამუშევრები, მაგრამ სრულ იდიოტად მიმაჩნდეს პოლიტიკაში. პოლიტიკურ პროცესში მონაწილეობის მიღება შეუძლია ყველა მოქალაქეს. ამისთვის, მაგალითად, რეჟისორს მეტი შესაძლებლობა ექნება. მაგრამ ეს არ უნდა იყოს განმსაზღვრელი.
ლ. ბერძენიშვილი: - ერთ-ერთი შეცდომა ის იყო, რომ ინტელექტუალებმაც ასე გაიგეს საზოგადოებრივი დაკვეთა: "იყავით ერთად". ვიყავით ერთად და... ხომ უნდა მიიღო რაღაც ერთობლივი გადაწყვეტილება. და, თუ არ ეთანხმები? ინტელექტუალთა ცნობილი კრებულები იყვნენ. მაგალითად, "ზნეობრივი ფრონტი" იყო, "ქართული აკადემია"... ისინი ითხოვდნენ ერთობას - ყველაფრის მიუხედავად. პოლიტიკოსები მწერლებთან რომ შევიჭრათ და ვასწავლოთ, როგორ უნდა წერონ...
- მაგრამ ინტელიგენცია ახდენს თუ არა რაიმე ზეგავლენას პროცესებზე?
- რა თქმა უნდა, ახდენს. უპირველესად, ამ ტერმინს ჩავანაცვლებდი სხვა ცნებით - ცალკეული ინტელექტუალებით. საქართველოში დღეს უკვე არავინ იცის, ვინ შედის ინტელიგენციაში. ადრე ეგონათ, რომ პროფესორი შედიოდა, ხოლო დოცენტი - არა. დღეს არსებობენ ელიტები.
- არსებობენ?
- რა თქმა უნდა! ელიტები არსებობენ ყველა სფეროში. არის მწერალთა ელიტა, მსახიობთა, კინორეჟისორთა, პროფესურა და ა.შ. მაგალითად, მასწავლებლები არის ელიტა. ძალიან გვინდოდა, ეს ადამიანები ჩვენი მხარდამჭერები ყოფილიყვნენ, მაგრამ მათმა დიდმა ნაწილმა მხარი ლიბერალურ პარტიას კი არ დაუჭირა, არამედ - არსებულ ხელისუფლებას. მხატვრები კი, მასობრივად, "ნაცმოძრაობის" წინააღმდეგნი იყვნენ. მაინცდამაინც არც მწერლებს მოუკლავთ თავი.
- რასთან გვაქვს საქმე?
- ელიტებს შორის თანხმობა არ არის. მასწავლებლებმა იციან, რომ შესაძლოა, "ნაცმოძრაობა" სიტყვის შემსრულებელი არ აღმოჩნდეს, მაგრამ მას უფრო ენდობა, რადგან ხშირ შეთხვევაში მისი ენა ("აფხაზეთში მალე შევალთ; ოსეთის პრობლემას გადავწყვეტთ ახალი წლისთვის") უფრო ახლობელი აღმოჩნდა, ვიდრე ასეთი ენა: "საჭიროა კომპრომისები". ყველაზე მეტი ხმა ლიბერალური ყაიდის პარტიებმა განათლებული ხალხისგან მიიღო, მაგრამ ცხადია, თავად ელიტები შესასწავლია: ფაქტია, რომ ვიღაც რაღაცის გამო არ გაძლევს ხმას და ვიღაცამ ხმა მისცა ფიქციას - ერთობის იდეას.
- თქვენ ამბობთ, რომ ერთობის იდეა ფიქციაა?
- დღეს ეს სრულიად ნათელია. ჯონდი პარლამენტში ნიშნავს იმ ერთობის დისკრედიტაციას, რომელსაც ჰგონია, რომ ერთობა ერთიანი სიაა. მომავალში ეს არ იმუშავებს.
- თუ საზოგადოებრივი დაკვეთა იქნება?
- ასეთ შემთხვევაში, საზოგადოება კვლავ დამარცხდება. ერთიანი სია არჩევნებს ვერ მოიგებს, იმიტომ, რომ საპარლამენტო არჩევნებში პარტიებმა პროგრამები უნდა წარმოადგინონ. "ნაცმოძრაობა" ძალიან ჭკვიანურად მოქმედებდა: ოპოზიცია ერთიანი არ არის და რა ჩვენი ბრალიაო. ხალხი ამაზე არ დაფიქრდა. ეს საზოგადოებას ინტელექტუალებმა უნდა აუხსნან. რადგან ვერ მოვასწარით და ვერ მოვახერხეთ ვიღაცებმა ამის გაკეთება...
- ვერ მოასწარით თუ ვერ მოახერხეთ?
- ვერც მოვასწარით და ვერც მოვახერხეთ. ვერ მოხერხდა მოლაპარაკება ოპოზიციურ პარტიებს შორის იმაზე, რომ არ დაგვეცხო ერთმანეთისთვის. ერთობა საჭირო იყო საპრეზიდენტო არჩევნებში, ხოლო საპარლამენტო არჩევნებში ერთობას უნდა ჰქონოდა მრავალპარტიული კოორდინირებული ოპოზიციის სახელი. მაგრამ ეს არ იყო გააზრებული. ინტელექტუალური პრობლემა სწორედ ეს არის.

ხელისუფლების ინტელექტუალები
ლ. ბერძენიშვილი: - რა თქმა უნდა, ინტელექტუალები ხელისუფლებაშიც არიან. მაგრამ ინტელექტი და უსინდისობა სრულიად თავსებადია. თუმცა, კარგი კაცისთვის ადგილი არის ყველგან, მათ შორის, ხელისუფლებაში. ხათუნა გოგორიშვილი ინტელექტუალია. ის საზოგადოებაში არჩევნების გაყალბებაში დიდოსტატობით არის ცნობილი. მაგრამ წელს ისეთი გამყალბებლები მოგვევლინნენ... წლევანდელ გაყალბებაში ინტელექტუალების კი არა, ვირეშმაკების ხელი ურევია. ინტელექტუალი ვერ გაბედავდა ქართველი ხალხის ნაწილის მოსყიდვის გეგმის ჩამოწერას - იმიტომ, რომ ინტელექტუალებს მაინც აქვთ რწმენა რაღაც მიღმური, ტრანსცედენტული, ნაციონალური სიწმინდეებისა, რომლის ყიდვა ლარებზე არ ხდება. ინტელექტუალი ამბობს, რომ შერჩევით გააკეთებს გამოკითხვას, ხოლო ვირეშმაკა არ არჩევს. ორი მილიონი კაცის აზრი შეისწავლეს წინასწარ. ეს კანონის უხეში დარღვევაა.
პარლამენტმა შეიძინა ახალი ინტელექტუალებიც. მაგალითისთვის შემიძლია დავასახელო რესპუბლიკური პარტიის ყოფილი (კარგი) წევრი დავით დარჩიაშვილი. რაც უნდა ნაწყენი ვიყო ბატონ კენჭოშვილზე, ის მაინც არის ინტელექტუალი.
ცალკეული ინტელექტუალები, ცხადია, მთავრობაშიც არიან. სასამართლო სფეროს ორივე ხელმძღვანელი (პაპუაშვილი და კუბლაშვილი) ინტელექტუალები არიან. ინტელექტის თვალსაზრისით, საშუალო დონეს ბევრად აღემატება განათლების მინისტრი გია ნოდია. არასოდეს გამიკვირდებოდა მისი მინისტრობა, მაგრამ იგი მინისტრად დაინიშნა მაშინ, როდესაც თავისი ინტელექტი ჩააყენა "ნაცმოძრაობის" საპრეზიდენტო კანდიდატის სამსახურში. ინტელექტუალია მინისტრი კვიტაშვილი. საინტერესოა, რომ ელექტრონული მედია ამ ხალხს ხშირად არ უჩვენებს. ინტელექტუალია ყოფილი გენერალური პროკურორი ზურაბ ადეიშვილი, მაგრამ ჩვენ რაში გამოგვადგა! იმისათვის, რომ კაცი დაიჭირო, ამხელა გონებრივი შესაძლებლობები საჭირო არ არის. რა თქმა უნდა, ინტელექტუალია ბოკერია. თავისთავად, ინტელექტი დიდი სიკეთეა, მაგრამ მას უნდა ახლდეს თავისუფალი არჩევანი. და ინტელექტუალი უნდა იყოს ზნეობის სამსახურში.
ქართველ ხალხს ჰქონდა ოცნება: ინტელექტი პლუს ზნეობა უდრის ინტელიგენტს. ჰოდა, ეს ინტელიგენტი არ იშოვება ქვეყანაში - იმიტომ, რომ ინტელექტი და ზნეობა, ხშირად, ცალ-ცალკე დადიან.

შეთქმულების თეორიის შესახებ
ნ. ლადარია: - არსებობენ ადამიანები, რომლებსაც ამისი სჯერათ. მე არ მჯერა - იმიტომ, რომ დასახლებული ქვეყნიერება არათუ გლობალური თვალსაზრისით, არამედ ერთი პატარა ქალაქის მასშტაბშიც კი არ არის მართვადი. თუმცა, არსებობდა წარმატებული შეთქმულებები - მაგალითად, პავლე პირველი რომ მოკლეს. მიმაჩნია, რომ შეთქმულება სულაც არ არის ეფექტური ხერხი იმისათვის, რომ წარმართო რაღაც დიდი ხნის განმავლობაში.
- ახლა საქართველოში შეთქმულების თეორია მუშაობს?
- ვფიქრობ, პატარკაციშვილს მართლაც უნდოდა ეს, მაგრამ ძალიან ცოტა ჰქონდა წარმატების შანსები.
- ოპოზიციის წარმომადგენლები კი მისი მხარდამჭერები იყვნენ? ისინი შეთქმულები იყვნენ ხელისუფლების წინააღმდეგ?
- ყველა ერთად - არა. ყოველ შემთხვევაში, ალბათ ვიღაცას რაღაცის იმედი ჰქონდა; ვიღაცას კერძო საუბრები ჰქონდა; იყო, ვთქვათ, გარკვეული თანხების გადმოდინება... არ მყოფნის ემპირიული მონაცემები იმისათვის, რომ რაღაც ვთქვა. მაგრამ აქ სხვა რამ არის მნიშვნელოვანი: როგორც სახარებაში წერია - ხელი რომ მოკიდე გუთანს, უკან აღარ უნდა მოიხედოო. თუ დაიწყო კონკრეტული გამოძიება კონკრეტულ საქმეზე, ის ბოლომდე უნდა იქნას მიყვანილი.
- თქვენი აზრით, შეთქმულება ძალაშია?
- სუბიექტები ვინ არიან? ბადრი პატარკაციშვილი მოკვდა. რაც შეეხება რუსეთს, რაღაც დაზვერვით სამუშაოებს აქ ასრულებს ალბათ, ხომ? მათ შეიძლება ჩათვალონ, რომ კონკრეტულმა ადამიანებმა ან მექანიზმებმა, რომლებიც ადრე მნიშვნელოვანი იყო, დღეს ეს მნიშვნელობა დაკარგეს. ასე რომ, შეიძლება, ობლად დარჩა ბევრი. მე რა ვიცი, არსებობს თუ არა?... ჩემთან არავინ მოსულა და არაფერი შემოუთავაზებია.
ლ. ბერძენიშვილი: - აჯანყებაზე საუბარი ინტელექტუალური შეცდომა რომ იყო, იცოდა ყველამ საქართველოში - იმ კაცის ჩათვლით, ვინც ამაზე ლაპარაკობდა. კობა დავითაშვილმა ჩათვალა, რომ ამაზე საუბარი მომგებიანი იყო. დრომ აჩვენა, რომ ეს იყო წამგებიანი. არ მგონია, რომ კობა დავითაშვილს ინტელექტი დააკლდა ამის გასაგებად. აქ სხვა პრობლემაა: მას უნდოდა აჯანყება, მაგრამ არ ჰქონდა აჯანყების უნარი. ის არ არის ჩე გევარა. საქართველოში ჩე გევარა არ გვყავს. აჯანყებას ექსპერტი სჭირდება.
- პატარკაციშვილი?
- პატარკაციშვილი არ იყო აჯანყების კაცი. შეუძლებელია აჯანყება ჩე გევარას გარეშე. ის კუბაში რატომ ჩავიდა? გგონიათ, ცუდი ქვეყნიდან იყო? რევოლუციონერი თუ ხარ, კუბაში უნდა ჩახვიდე, თუ გინდა კუბაში აჯანყება. დისტანციური აჯანყების სჯერა მხოლოდ გივი თარგამაძეს.