თავისუფლება გულაგში

"რეზონანსი" - "მთელი კვირა"

11 ოქტომბერი, 2010

ზაზა შათირიშვილი: "პავლე მოციქული ამბობს: "nolite conformari" - ნუ იქნებით კონფორმისტები. ეს ყველაზე რევოლუციური მოთხოვნაა"
"ჩემი უფროსი მეგობარი, რუსი ფილოსოფოსი ალექსანდრ პიატიგორსკი ამბობდა: "ვინც 37-ში დახვრიტეს, მათ უნდოდათ, რომ დახვრეტილიყვნენ, და იმიტომაც დახვრიტეს". ძალიან მკაცრი ფრაზაა. თანაც, ამას ამბობს ებრაული წარმოშობის რუსი ფილოსოფოსი, რომლის ოჯახიც თავად იდგა რეპრესიების საფრთხის წინაშე 1947 წელს, როცა კოსმოპოლიტური, ანუ რეალურად - ანტისემიტური პროცესი დაიწყო საბჭოთა კავშირში. აი, ამას მივაქციოთ ყურადღება", - აცხადებს "მთელ კვირასთან" საუბრისას ფილოსოფოსი ზაზა შათირიშვილი.

- როგორ შეიძლება, თქვენი აზრით, აღიწეროს საზოგადოებრივ-პოლიტიკური სიტუაცია, რომელიც საქართველოში ადგილობრივი არჩევნების შემდეგ ჩამოყალიბდა?
- გარკვეულწილად, მყიფე სტაბილიზაციაა. რაღაც მყიფე სისტემა. ხომ არ შეიძლება, სტაბილიზაცია მყიფე იყოს? მაგრამ პარადოქსული სურათია. ის, რაც დაიწყო 2007 წელს, რაღაცნაირად დამთავრდა 2010 წლის არჩევნების შედეგად. ხალხურ ენაზე ამას რევოლუციის შეუძლებლობა, ან - რევოლუციის სურვილი არქონა ჰქვია. მე კი ვფიქრობ, რომ ეს ოცწლიანი პროცესების ერთგვარი ტრანსფორმაციაა.
ეკონომიკაში დილეტანტი ვარ, მაგრამ ჩემი აზრით, ამ სისტემას, როგორც მარქსი იტყოდა, ეკონომიკური ბაზისი აკლია: საკუთარი ეკონომიკური საფუძველი მას თითქოს არ აქვს. უპირველეს ყოვლისა, იმას ვგულისხმობ, რაც შეუიარაღებელი თვალით ჩანს - ფასების მნიშვნელოვან ზრდას. არსებობს ძალაუფლების სისტემა. მაგრამ რამდენად შეუძლია ამ სისტემას, მნიშვნელოვანი ეკონომიკური კომპონენტის გარეშე, გარკვეული ფლუქტუაციების მართვა? რასაკვირველია, კრიზისების წინშე ყველა დაუცველია. და ამას, ამერიკის მაგალითზე, ბოლო ორი წელიწადია, ვხედავთ.
- და იმ სისტემას, რომელიც ჩვენს ქვეყანაში ყალიბდება, უფრო კონკრეტულად, თქვენი დაკვირვებით, რა მახასიათებლები აქვს?
- ძალაუფლების თვალსაზრისით, ეს, რა თქმა უნდა, ვერტიკალური სისტემაა. მას არ ახასიათებს გაყოფა, ბინალურობა. ყველაფერი რაღაც ერთი ვერტიკალის ნაწილია. ეს, სხვათა შორის, არ არის ოპოზიციის ბრალი: ბოლო ოცი წელიწადია, ძალაუფლება არ იყოფა. აქ არ არის ბინარული თამაში - ისეთი, როგორიც არის, მეტ-ნაკლებად, ევროპასა და ამერიკაში. აქ ძალაუფლება ერთიანია. ხოლო, როცა იგი იყოფა, მაშინ რაღაც ხდება...
- ამ ერთიანობას რა განაპირობებს? თქვენი საუბრიდან ჩანს, რომ ოპოზიციის პასუხისმგებლობის საკითხი არც უნდა დადგეს, ვინაიდან ის, უბრალოდ, არც არსებობს.
- დიახ, ჩვენთან ოპოზიცია, როგორც ავტონომიური წარმონაქმნი, ბოლო ოცი წელია, არ არსებობს. იგი ან სისტემის ნაწილია, ან მის გარეთ არის. და, როცა სისტემის გარეთ არის, ან მარგინალიზება ხდება, ან შემოდის, როგორც გაყოფილი ძალაუფლების ნაწილი. სწორედ ამიტომ ჩნდება ხოლმე სამოქალაქო ომის აჩრდილი, რევოლუციის აჩრდილი და ა.შ. რუსეთშიც ასეა, სხვათა შორის. რაც უფრო ვცილდებით რუსეთს, უფრო ვემსგავსებით მას.
არამარტო ოპოზიცია არ არსებობს, არამედ არ არსებობს მმართველი პარტიაც. "ნაციონალური მოძრაობა" და ძალაუფლება ერთი და იგივეა. როგორც კი მას ძალაუფლება აღარ ექნება, ისევე გაქრება, როგორც მოქალაქეთა კავშირი.
- ოქრუაშვილი, გაჩეჩილაძე, სუბარი ახალ პოლიტიკურ პარტიას ქმნიან. როგორ ფიქრობთ, შესაძლებელია თუ არა, მათ საზოგადოებაში ანტისახელისუფლებო მღელვარების ტალღა მნიშვნელოვან, ფაქტობრივად განმსაზღვრელ ნიშნულზე აიყვანონ?
- ნებისმიერი ადამიანი, რომელიც ქმნის პარტიას, ძალაუფლება, ან მასში რაღაცნაირად მონაწილეობა უნდა. ფული უნდა. ფული და ძალაუფლება კი დღეს, ფაქტობრივად, ერთი და იგივეა.
საზოგადოებას რაც შეეხება: ეს ხომ უსახო აბსტრაქციაა? საერთოდ, ჩვენ გვაქვს კლიშეები - რომ სახელმწიფო სხვა არის, საზოგადოება კი - სხვა. რაც უფრო შევდივარ ასაკში, მით უფრო ვხვდები, რომ ეს ერთი მედლის ორი მხარეა.
მარადიული არაფერია - დღესაც კი, როდესაც თითქოს არავინ ფიქრობს წარმავალობაზე. მაგრამ ძალაუფლების მქონეთ ძალაუფლება შეზღუდული აქვთ თუნდაც იმის გათვალისწინებით, რომ ძალაუფლების მატარებელი კვდება: ბერდება, ან ალცჰაიმერი ემართება. უბედურება ის არის, რომ ადამიანი უეცრად მოკვდავია. აქედან გამომდინარე, ძალაუფლების გადაცემის პრობლემა ძალაუფლების შემადგენელი ნაწილია - ისევე, როგორც სიცოცხლის შემადგენელი არის სიკვდილი. სტალინმაც ერთადერთი შეცდომა დაუშვა ცხოვრებაში პრაგმატიული პოზიციიდან - მოკვდა. აქედან გამომდინარე, ადამიანი მოკვდავი რომ არ იყოს, დღევანდელ ხელისუფლებას ძალაუფლების გადაცემის პრობლემა არ ექნებოდა, მაგრამ აქვს: ოდესმე ყველაფერი სრულდება...
- ახალი საკონსტიტუციო ცვლილებები საქართველოში რუსული პოლიტიკური სისტემის მოდელს ამკვიდრებს. ამ ფაქტორის გათვალისწინებით, ძალაუფლების გადაცემა როგორ წარმოგიდგენიათ? მით უმეტეს, რომ ქართულ პოლიტიკურ კონტექსტში ოპოზიციას ვერ ხედავთ.
- შეიძლება, ცუდ რაღაცას ვამბობ, მაგრამ ეს არ არის ჩემი პრობლემა.
- გინდათ თქვათ, რომ ეს თქვენი, როგორც მოქალაქის, პრობლემა არ არის?
- ჩემს თავს სახელმწიფოსთან რაღაც განსაკუთრებულ დამოკიდებულებაში არ აღვიქვამ. საერთოდ კი, ვიტყოდი, რომ სახელმწიფო - კარგი იქნება ის თუ ცუდი - ადამიანის მტერია. იგი პრინციპულად არის უსახო სისტემა. ხოლო ადამიანს სახე აქვს. სახელმწიფო შეიძლება იყოს ორი ტიპის: რომელიც ძალიან უხეშად გებრძვის, ან გებრძვის უფრო რბილი ხერხებით. იგი გკეტავს ჰორიზონტალურ განზომილებაში. მე კი მაინც მიმაჩნია, რომ ადამიანი ვერტიკალური არსებაა, რომელიც ფეხზე უნდა იდგეს და ყველა მხარეს შეეძლოს გახედვა.
ასე რომ, ის, რაზეც ზემოთ მკითხეთ, არ არის ჩემი პრობლემა: მე არ მაქვს ძალაუფლება და, როგორც უნდათ, ისე გადასცენ. ჩემი, როგორც რიგითი ადამიანის პრობლემა სხვა რამ არის: რა დამოკიდებულება უნდა მქონდეს, როცა სახელმწიფო მორალური სახის არჩევანს შემიქმნის. 2007 წლის ნოემბერში მან მორალური სახის არჩევანი შემიქმნა. ეს, გარკვეული პერიოდის განმავლობაში, ჩემთვის მორალური პრობლემა იყო. დღეს კი მე სახელმწიფოს არაფერს ვთავაზობ - იმიტომ, რომ იგი ჩემთვის არ არის ყველაზე მაღალი ღირებულება. პირიქით. არსებობს ბევრად უფრო სერიოზული ღირებულებები; სახელმწიფო კი ჩემს იერარქიაში საკმაოდ დაბალ ადგილს იკავებს.
- და რა არის უფრო მაღლა?
- უფრო მაღლა დგას, მაგალითად, პოეზია. კიდევ უფრო მაღლა - რელიგია...
გასაგებია, რომ მეხება. ბევრი რამ მეხება. მაგრამ ეს არ არის ის, რის შესახებაც მე მინდა ფიქრი ყოველდღიურად. პირამიდები აშენდა. ფარაონები კი აღარ არიან. ბევრი რამ რჩება აშენებული, რომლის მნიშვნელობაზე დღესაც თავს ვიმტვრევთ. და ამისთვის არსებობს არქეოლოგია.
...მოკლედ, ეს მათი პრობლემაა, ვისაც ძალაუფლებაში მონაწილეობა აინტერესებს. და მოიფიქრონ, რაც უნდათ!
სამყაროში არსებობს მხოლოდ უსახო სტრუქტურები. და არსებობს ადამიანი. და კიდევ, არსებობს ის სფერო, რომელიც ადამიანზე მაღლა დგას; ადამიანი კი მასში (იმ მაღალში)  მონაწილეობს. და ბოლოს: კონკრეტული ადამიანისთვის არსებობს მორალური არჩევანი - იყოს თავისუფალი თუ არა.
- და საზოგადოების როლის მნიშვნელობა ნულოვანია?
- არსებობს სამოქალაქო საზოგადოება, რომელიც ამ ყველაფერზე იღებს გრანტებს. და მიიღოს გრანტები!
- დანარჩენები? ის, ვინც გრანტს არ იღებს?
- შეიძლება ამ ყველაფერში მიიღო მონაწილეობა ისე, რომ არ შეგეხოს.
- როგორ?
- ვფიქრობ, რომ ადამიანს ნებისმიერ სიტუაციაში შეუძლია, იყოს თავისუფალი. თავისუფლება მორალური არჩევანია. შენ ან გინდა, იყო თავისუფალი, ან - არ გინდა.
პავლე მოციქული ამბობს: "nolite conformari" -  ანუ: დაემორჩილეთ, სანამდეც შესაძლებელია. ანუ: დაემორჩილეთ იმპერატორს, თუკი ის არ ეწინააღმდეგება ქრისტიანულ ღირებულებებს და თქვენს თავისუფლებას (რაც ერთი და იგივეა). დაემორჩილეთ, მაგრამ ნუ მიესადაგებით ამ ცხოვრების წესს. ნუ იქნებით კონფორმისტები. ეს ძალიან სერიოზული მაქსიმაა. ეს არის ყველაზე რევოლუციური მოთხოვნა. ხოლო, როგორც წესი, გუშინდელი რევოლუციონერი დღეს კონფორმისტი ხდება; დღევანდელი კონფორმისტი კი ხვალ რევოლუციონერი აღმოჩნდება.
ჩემი უფროსი მეგობარი, რუსი ფილოსოფოსი ალექსანდრ პიატიგორსკი ამბობდა: "ვინც 37-ში დახვრიტეს, მათ უნდოდათ, რომ დახვრეტილიყვნენ, და იმიტომაც დახვრიტეს". ძალიან მკაცრი ფრაზაა. თანაც, ამას ამბობს ებრაული წარმოშობის რუსი ფილოსოფოსი, რომლის ოჯახიც თავად იდგა რეპრესიების საფრთხის წინაშე 1947 წელს, როცა კოსმოპოლიტური, ანუ რეალურად - ანტისემიტური პროცესი დაიწყო საბჭოთა კავშირში. აი, ამას მივაქციოთ ყურადღება.
- პირადად თქვენ ასეთ სისტემაში როგორ შეძლებთ თავისუფლების შენარჩუნებას?
- ეს უკვე შენი თვითონ  უნდა მოახერხო. თანაც, უნდა იცოდე, რომ ეს არ არის მხოლოდ შენს პირად ძალებზე დამოკიდებული: უნდა მონაწილეობდეს ისიც, რაც არის მოულოდნელი - მადლი. არის ასეთი კატეგორია, ძალიან სერიოზული. ანუ, ყველაფერი მხოლოდ შენზე არ არის დამოკიდებული. შენ არ ქმნი შენს ცხოვრებას. ვიღაც, უფრო დიდი, ამაში უფრო სერიოზულად მონაწილეობს.  ადამიანი შეიძლება თავისუფალი იყოს აუშვიცშიც და გულაგშიც. ადამიანი ყველაფრისთვის უნდა იყოს მზად. ბოლოს და ბოლოს, რუსთაველის ქვეყანა ხომ არის, არა? "სცდების და სცდების, სიკვდილსა ვინ არ მოელის წამისად". სიკვდილი კი მხოლოდ ფიზიოლოგიურ სიკვდილს არ ნიშნავს. სიკვდილი ნიშნავს გარკვეულ ზღვრულ სიტუაციას.
- რამდენიმე დღის წინ კათოლიკოს-პატრიარქმა ილია II მრევლს მოუწოდა, შვილები უცხოეთში არ გაგზავნონ - იმიტომ, რომ ეს ახალგაზრდების დეგრადაციას გამოიწვევსო. თქვენი დაკვირვებით, რა საფუძველი შეიძლება ჰქონდეს ამ მოწოდებას?
- რა ვიცი... მაშინ, გიორგი მთაწმინდელიც არ უნდა წასულიყო... არ უნდა წაეყვანა ბავშვები...
ამ განცხადებას შეიძლება ჰქონდეს ერთადერთი საფუძველი: სამწუხაროდ, მართლმადიდებლობა საქართველოში საბოლოოდ იქცა ნაციონალურ იდეოლოგიად. ეს არ არის ქრისტიანობა. ეს ნაციონალური იდეოლოგიაა.
უმთავრესი ის არის, რომ ქრისტიანისთვის მიწიერი სამშობლო აბსოლუტურად წარმავალია. მისთვის ზეციური სამშობლო არსებობს. უბრალოდ, მაგალითად, მე გარკვეული აზრით, მეადვილება აქ ყოფნა, რადგანაც მიჩვეული ვარ ურთიერთობებს, ენას და ა.შ. მაგრამ, თუკი საჭირო იქნება, უცხოეთში წავალ. როცა საჭირო ყოფილა, წავსულვარ კიდეც. და კიდევ წავალ.