"საქართველო სახელმწიფო კი არა, სიმულაკრია. ჩვენ ვართ სიცარიელე ისტორიაში"

"რეზონანსი" - "მთელი კვირა"

26 აპრილი, 2010

ზაზა შათირიშვილი: "ისევ ჩაიფსი, მიხეილ?" "კავკასიური ცარცის წრე" გახსოვთ?..."

"სხვა გვიწყვეტს, როგორ უნდა ვიცხოვროთ. და კამათი რაზე მიდის, იცით? რომელი "სხვა" სჯობს: ის თუ ეს. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ეს პოლიტიკური ელიტა სრულიად გამო... თაყვანებულია. ყველა - ოფიციოზიც და ოპოზიციაც".
"მნიშვნელოვანი ის არის, რომ არც ზიზღი არის მარადიული. სიძულვილიც ნელდება. ყველაფერი იცვლება. იშრიტება. მათ შორის - ძლიერი გრძნობებიც. მათ შორის - სააკაშვილთან მიმართებითაც. დამთავრდა. ენთროპიაა. რაღაც სხვა იწყება.
ამ ფონზე კი ისიც სულ უნდა გვახსოვდეს, რომ ჩვენ პოლიტიკურ სფეროში არ ვიმყოფებით, - აცხადებს "მთელ კვირასთან" საუბრისას ფილოსოფოსი ზაზა შათირიშვილი.

- მორალურ სფეროში მთავარი არის განსხვავება სიკეთესა და ბოროტებას შორის; ესთეტიკურ სფეროში - განსხვავება სილამაზესა და სიმახინჯეს შორის. პოლიტიკურ სფეროს კი, მე-20 საუკუნის უდიდესი მოაზროვნის, იურისტის, ფილოსოფოსის - კარლ შმიდტის განმარტებით, მტერსა და მეგობარს შორის განსხვავების უნარი აყალიბებს. ამ აზრით, ახლა საქართველოში პოლიტიკური სფერო არ გვაქვს. სახელმწიფო კი მაშინ არსებობს, როდესაც მას შეუძლია მტრისა და მეგობრის გარჩევა. შესაბამისად, საქართველო სახელმწიფოც არ არის. როდესაც თავად ვერ ანსხვავებ მტერსა და მეგობარს, მაშინ სუვერენულიც არ ხარ; მაშინ მოვა სხვა და ის დაგიდგენს, ვინ არის შენი მტერი და ვინ - მეგობარი. საქართველოს ამას სხვა უდგენს. აქედან კი ის გამომდინარეობს, რომ ეს ყველაფერი არის... მაიმუნობა. ეს არ არის პოლიტიკა.
- და ამ "მაიმუნობაში" რა როლს ასრულებს, მაგალითად, ირაკლი ალასანია?
- არ ვიცი. ალასანიას პატიოსნებაში ეჭვი არ მეპარება, მაგრამ ეს მორალის სფეროა...
ახლა ე.წ. პოლიტიკოსები ორ ჯგუფად იყოფიან: მათი პოზიციებიდან გასარკვევი ხდება, რომელი ჯობს - ამერიკამ გაგვიკეთოს განსხვავება მტერსა და მეგობარს შორის თუ - რუსეთმა. აი, ეს არის პრობლემა. და ეს სასაცილოა. დაახლოებით ასეთი ვითარებაა: რამ ჯობს, მომკლას: კიბომ თუ ფილტვების ანთებამ?
საქართველო სახელმწიფო კი არა, სიმულაკრია - უჯრედი, რომელიც ჰგავს ჩვეულებრივ უჯრედს, მაგრამ ასეთი არ არის: მას ბირთვი არ აქვს.
ბუდიზმის თანახმად, ნაბიჯი, რომელიც კარმას განაპირობებს, თავისუფლებაში იდგმება. და ყველა შემდეგი ნაბიჯი იქიდან გამომდინარეობს. 2003 წლის 22-23 ნოემბერი მართლაც იყო თავისუფლების წუთი. სწორედ იქიდან გამომდინარეობს 7 ნოემბერიც და 7 აგვისტოც. დღეს ჩვენ არ ვართ სუვერენული სახელმწიფო.
საბოლოოდ, მორალი ანგრევს ყველაფერს. ის შიგნიდან ჭამს პოლიტიკას. და ეს არის ისტორიის საზრისი. იყო ასეთი მონუმენტი - მიხეილ სააკაშვილი, როგორც დავით აღმაშენებელი. და მასში იყო ჭია - გირგვლიანის ქეისი. მან ეს მონუმენტი გამოღრღნა: იგი ჩამოიშალა. ასე რომ, მორალს, რა თქმა უნდა, გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს.
*     *     *
სიმულაკრმა არ იცის, რომ იგი სიმულაკრია: ქართულ ნაციას ჰგონია, რომ ის სუვერენულია, და ისე იქცევა, თითქოს სუვერენული იყოს: არჩევნებს ატარებს და ა.შ. როგორც ალექსანდრე ბლოკის ცნობილი ლექსია მკვდარზე: მკვდარია, მაგრამ ბალზეც დადის, სამსახურშიც... ჩვენც ასე ვართ.
- გია გაჩეჩილაძე კი ისევ 26 მაისისთვის ემზადება. ის აცხადებს, რომ ეს ხელისუფლება 26-ში "პარადს ვეღარ მიიღებს". როგორ ფიქრობთ, ის ისევ შეძლებს ხალხის აყოლიებას?
- ვფიქრობ, რომ ეს კონტექსტი დასრულდა.
- ამბობთ, რომ გაჩეჩილაძეების დრო დამთავრდა?
- მე ასე მეჩვენება. იყო "ბითლზის" დრო და... წავიდა; მერე მოვიდა "როლინგ სთოუნზის", მერე - "ივერიის"; შემდეგ - ლელა წურწუმიასი... სხვათა შორის, წურწუმიას სიმღერისთვის არასოდეს მომისმენია. მხოლოდ თოქ-შოუში მყავს ნანახი.
ასე რომ, ახლა სხვა დროა. მაგრამ ვისი დროა დღეს? გმირი არ ჩანს. "მისი დამბადი დიდი საგანი (როგორც ილია ჭავჭავაძე იტყოდა) ჩვენში სპობილა და წარწყმედილა". მაგრამ გმირი შეიძლება გამოჩნდეს. ბაზალეთის ტბიდან ყველაფერს უნდა ველოდოთ. ბაზალეთის ძირას აკვანი დგას. და იქიდან ყველაფერია მოსალოდნელი...
*     *     *
სეკულარიზაციის პროცესის თანმდევი მომენტი გმირების თაყვანისცემაა. ეს კი, რეალურად, წარმართობის ნიშანია.
*     *     *
ახლა არ ვიცი, ვისი დროა. შარშანდელი 26 მაისი "უცნობის" დრო იყო. და მას ალბათ შეეძლო, სხვაგვარი კონვერტაცია მოეხდინა. მას ხელი ჯერ რუტინამ შეუშალა ("საკანი" ძალიან კარგი იდეა იყო, მაგრამ დრო ყველაფერზე მოქმედებს); შემდეგ კი ხალხი პატრიარქისკენ წაიყვანა - რაც, რა თქმა უნდა, ძალიან დიდი შეცდომა იყო.
- და ახლა რას ცდილობს "უცნობი", თქვენი დაკვირვებით?
- ახლა უკვე გვიანია. მნიშვნელოვანი ის არის, რომ არც ზიზღი არის მარადიული. სიძულვილიც ნელდება. ყველაფერი იცვლება. იშრიტება. მათ შორის - ძლიერი გრძნობებიც. მათ შორის - სააკაშვილთან მიმართებითაც. დამთავრდა. ენთროპიაა. რაღაც სხვა იწყება.
ამ ფონზე კი ისიც სულ უნდა გვახსოვდეს, რომ ჩვენ პოლიტიკურ სფეროში არ ვიმყოფებით. ჩვენ გვეუბნებიან, ვინ არის მტერი, ვინ - მეგობარი. გვეუბნებიან ამერიკელები; გვეუბნებიან რუსები. პასუხისმგებლობა გადაბარებული გვაქვს. პოლიტიკოსებმაც რაღაც რიგი ჩააყენეს: აქეთ, იქით... კი ბატონო, ვიზიარებ მოსაზრებას, რომ ამერიკა რუსეთზე უკეთესია. მაგრამ შენს პასუხისმგებლობას კარგს გადააბარებ თუ ცუდს, ამას უკვე მნიშვნელობა აღარ აქვს - შენ გადაწყვეტილებას ვერ იღებ; შენ აღარ ხარ სუვერენული. ჩვენ ამ პრობლემის მნიშვნელობა არ გვესმის. შეგვიძლია თუ არა, ეს პასუხისმგებლობა ისევ ჩვენს თავზე ავიღოთ? არ ვიცი. ასეთი რაღაცები შეუქცევად ხასიათს ატარებს. ეს არის შეცდომა. სააკაშვილის შეცდომა. ჟვანიას შეცდომა. ჩვენ სხვას ავკიდეთ პასუხისმგებლობის ჩვენი წილი. საქმე ის კი არ არის, მიშა კარგია თუ ცუდი. საქმე ის არის, რომ ჩვენ არ ვართ პოლიტიკურ სფეროში. სხვა გვიწყვეტს, როგორ უნდა ვიცხოვროთ. და კამათი რაზე მიდის, იცით? რომელი "სხვა" ჯობს: ის თუ ეს. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ეს პოლიტიკური ელიტა სრულიად გამო... თაყვანებულია. ყველა - ოფიციოზიც და ოპოზიციაც.
შესაძლებელია თუ არა პოლიტიკურ სფეროში დაბრუნება? ალბათ, შესაძლებელია. მაგრამ ეს ხელისუფლება ამას, რა თქმა უნდა, ვერ მოახერხებს. შეუძელებელია, ერთი და იგივე ადამიანმა გადააბაროს და დაიბრუნოს. სააკაშვილმა, ტალეირანის ცნობილ ფრაზას თუ გავიხსენებთ, ჩაიდინა დანაშაულზე უარესი - შეცდომა. ჩემი აზრით, ძალიან სერიოზული შეცდომა. და ის ისტორიაში მოხვდა - ორივე მნიშვნელობით. ჩემი აზრით, მას ჟამთააღმწერელი სჭირდება - ვინმე, სიმონ მასხარაშვილის ტიპის, რათა დაწეროს ცხოვრება მეფეთ მეფე მიხეილისა... "ისევ ჩაიფსი, მიხეილ?" "კავკასიური ცარცის წრე გახსოვთ?..."
ევვროპასა და აზიას შორის "გაჩხერილი" ქვეყანა - ტრიგერი ახალი მსოფლიო პროცესისათვის?
გრიგოლ რობაქიძის შემოქმედების დამფასებელი არ ვარ (სნობი იყო - ტიპური ქართველი), მაგრამ მას ეკუთვნის ბრწყინვალე ფრაზა: აზიიდან წამოვედით, მაგრამ ევროპას ვერ მივადექითო. ჩვენ ევროპასა და აზიას შორის "გაჩხერილი" ქვეყანა ვართ. ჩვენ ვართ სიცარიელე ისტორიაში: დღევანდელ საქართველოს ვგულისხმობ - ქვეყანას, რომელიც, ამავე დროს, სერიოზულ როლს ასრულებს. ის ალბათ არის ტრიგერი პროცესისა, რომელსაც შეიძლება დაერქვას ცივი ომის დასასრული და ახალი მსოფლიო წესრიგი. "საქართველოს გაბრწყინება", როგორც ჩანს, 2008 წლის 7-8 აგვისტოს მოხდა. დარწმუნებული ვარ, ახალი კონფიგურაცია იქმნება. აგვისტოს ომი კი მისი მაპროვოცირებელი აღმოჩნდა. ჩემი აზრით, კვანძი უნდა გაიხსნას ირანთან დაკავშირებით. საქართველოს კი ამ პროცესში გარკვეული როლი ენიჭება: ჩვენ ვაგრძელებთ ჩვენს ისტორიულ მისიას - ჩვენი ჯარები არის ავღანეთსა და ერაყში...
თუკი დემოკრატიას ააშენებ, ამაში ხელს არავინ შეგიშლის: ამერიკა არ გეტყვის - შენთან დემოკრატია არ მინდაო. და, თუკი საუდის არაბეთივით მოიქცევი, არც ამაზე "მოგაწვება" ძალიან. ევროპელები კი სხვაგვარად მოიქცევიან. მაგრამ ევროპელებს ხომ არ უნდა მოვუსმინოთ?
- რატომ?
- ვეთანხმები ვანო მერაბიშვილს: ევროპელების მოსმენა არაფერს მოგვიტანს - იმიტომ, რომ ევროპელები მაინც ვერ გავხდებით. და, რატომ უნდა მოვუსმინოთ?
ოკუპაცია, როგორც ახალი ნაციონალური ნარატივი
ისტორიოგრაფიაში არსებობს მიმართულება - ისტორიული პოლიტიკა. იგი შეისწავლის, თუ როგორ ხდება ისტორიის გამოყენება პოლიტიკისთვის. და, როგორც წესი, მხოლოდ ასე ხდება - მეხსიერება არის კონსტრუირებული: იგი იქმნება და ადამიანს თავში უდებენ. ყველა ნაცია ამას აკეთებს. სწორედ ამიტომ, მიმაჩნია, რომ ნაცია ადამიანის გამომასულელებელი იარაღია.
ჩვენი ნაციონალური ნარატივები აქამდე ასეთი შინაარსის მატარებელი იყო: "აწმყო თუ არა გვწყალობს, მომავალი ჩვენია"; "ვარ ქართველი, მაშასადამე, ვარ გენეტიკურად მართლმადიდებელი". ამათ უნდოდათ, რომ ამჯერად ნაციონალურ ნარატივად "ვარდების რევოლუცია" ქცეულიყო. ჩაუვარდათ. ახლა გადაწყვიტეს, სკოლაში ოკუპაციის ისტორია შეასწავლონ. და ამას ნაციონალურ ნარატივს უწოდებენ.
თუკი აქამდე გვქონდა ნაციონალისტური გამოქლიავება, ახლა იქნება, ასე ვთქვათ, ოკუპაციური. მოკლედ, ისტორიკოსები ახალ მეხსიერებას "გააკეთებენ". და ადამიანებს თავში ჩაუდებენ. ჩვენ ამას მივესალმებით!
საერთოდ კი: ვფიქრობ, რომ სამშობლოს ქონა არ არის ყველაზე მნიშვნელოვანი. არსებობს ენა, რომელიც სამშობლოს გარეშე არსებობს. ვაჟა-ფშაველასა და რუსთაველს ნაციასთან არანაირი კავშირი არ აქვთ. მათ პირდაპირი კავშირი აქვთ სულიწმინდასთან. როლს, რომელსაც მუზა ასრულებდა ბერძნულ კულტურაში, ქრისტიანობაში სულიწმინდა ასრულებს. "აწ არს ხანძთას საწელიწდოი იადგარი ხელითა მისითა ნაწერი სულისა მიერ წმიდისა, რომლისა სიტყვებიც ფრიად კეთილ არიან" ("გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრება"). აი, ეს არის ენა. ნაცია კი არის კერპი და ამპარტავნება.
ნაცია სხვა არაფერია, თუ არა სრული დავიწროება მეტაფიზიკური განზომილებისა. ეს თანამედროვე ადამიანის პრობლემაა. ენა არის ის, რასაც უსინდისოდ იყენებს ნაცია. ნაცია ამბობს, რომ ენა მისი კულტურაა. სინამდვილეში, იგი არის ღმერთის.
ნაცია ანტიქრისტიანული ფენომენია. როდესაც ქრისტიანული სახელმწიფო არსებობდა, იმპერატორმაც კი იცოდა, რომ ის ცოდვილი იყო. დღეს ეს შეუძლებელია: დღეს ქართული ეკლესია სხვა არაფერია, თუ არა ნაციონალური კერპთაყვანისმცემლობის გამოხატულება. ჩვენ პატრიარქი კი არა, რეალურად, ხევისბერი გვყავს. ამ შემთხვევაში ვლაპარაკობ, როგორც მოქალაქე - იმიტომ, რომ, მოგეხსენებათ, რომის კათოლიკე ეკლესიის წევრი ვარ. ეკლესია კი ერთია - ერთი წმინდა კათოლიკე ეკლესია. ჩემს შეხედულებას სწორედ ამ თვალსაზრისიდან გამომდინარე გიზიარებთ.