"საიდუმლო სირობა": პროვოკაცია ქართული საზოგადოებისთვის

"რეზონანსი" - "მთელი კვირა"

10 მაისი, 2010

ზვიად ქორიძე: "თუკი დაპირისპირებულ ტოტალიტარულ ძალებს შორის ლიბერალური ბუფერი აღარ იარსებებს, შეტაკება გარდაუვალი იქნება"
"უნივერსიტეტი არ უნდა ჩავკეტოთ. თუკი ილიას უნივერსიტეტიდან გააგდებენ რექტორს - გიგი თევზაძეს, ან იქ ლექციების წაკითხვას აუკრძალავენ, მაგალითად, გია ნოდიას ან გიგა ზედანიას, ისინი სხვა აუდიტორიას, სხვა სივრცეს იპოვიან. და, თუკი მსმენელი აღარ ეყოლებათ, ვერც ლექციას ჩაატარებენ. ცოტაა უნივერსიტეტში ლექტორი, რომელსაც აუდიტორია არ ჰყავს?" - "მთელ კვირას" ჟურნალისტი ზვიად ქორიძე ესაუბრება.

- როგორ დაახასიათებთ ვითარებას, რომელიც ილიას უნივერსიტეტში ირაკლი დეისაძის წიგნის - "საიდუმლო სირობის" პრეზენტაციის შემდეგ შეიქმნა?
- ადამიანმა დაწერა მოთხრობა. გამოსცა წიგნი. მისი ნებაა, იაზროვნოს ისე, როგორც მას სურს და დაწეროს ისე, როგორც მას უნდა. ასევე, ნებისმიერი ადამიანის უფლებაა, წაიკითხოს ეს წიგნი ან არ წაიკითხოს. მაგრამ, როდესაც კრძალავ წიგნის წაკითხვას და ეს ქმედება კოლექტიურ ხასიათს იძენს... ასეთი რამ, უბრალოდ, ტოტალიტარული საზოგადოებისთვის არის დამახასიათებელი. სამწუხაროდ, ჩვენი საზოგადოება ჯერ ისევ ტოტალიტარიზმში იმყოფება: მას მიაჩნია, რომ იმას, რაც არ მოსწონს, არსებობის უფლება არ აქვს.
- თქვენ როგორ აფასებთ დეისაძის "საიდუმლო სირობას"?
- მე მხოლოდ მკითხველი ვარ და, ამ შემთხვევაში, ჩემი მოსაზრება კვალიფიციური ვერ იქნება. მოთხრობა საკმაოდ პროტესტულია; ოდნავ პროვოკაციული. ეს სათაურშიც ჩანს. ეს მოთხრობა ჯერ კიდევ თებერვალში წავიკითხე ჟურნალ "ცხელი შოკოლადის" დამატებაში - "ლიტერატურა". თუმცა, ამ სამი თვის განმავლობაში მოთხრობას საზოგადოებაში დიდი რყევები არ გამოუწვევია... არ ვიცი, რამდენია მისი ტირაჟი, თუმცა, შევატყვე, რომ აქციების ფონზე იგი კარგად იყიდებოდა.
"საიდუმლო სირობა" საინტერესო მოთხრობაა, მაგრამ ვერ ვიტყვი, რომ იგი რაიმე ფორმით ნოვაციაა პოსტმოდერნულ ლიტერატურაში. ზოგადად კი, შეუძლებელია, ლიტერატურულმა ნაწარმოებმა საზოგადოებაში რაღაც ტენდენციები დაამკვიდროს. ვერანაირ ტენდენციას ვერ დაუდო სათავვე თომას მანმა იმ პერიოდის გერმანულ საზოგადოებაში. პირიქით, თავად გახდა მსხვერპლი - იმიტომ, რომ მისი აზროვნება რადიკალურად იყო დაპირისპირებული იმ პერიოდის საზოგადოებასა და პოლიტიკურ ელიტაში დამკვიდრებულ აზროვნებასთან.
ჩემი აზრით, თუკი ლიტერატურული ნაწარმოები მეინსტრიმულ აზროვნებას ან გაბატონებულ პოლიტიკურ აზროვნებას უპირისპირდება, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ იგი საზოგადოებაში რაღაც ახალ ტენდენციაზე მეტყველებს. დეისაძის მოთხრობა არის ერთი ოდნავ განსხვავებული მიდგომა სინამდვილის მიმართ. ის პროვოკაციული განწყობები, რომელიც "საიდუმლო სირობაში" იკითხება, სრულებით არ მეტყველებს იმაზე, რომ მისი ავტორი გარყვნილების, ამორალურობის ქადაგია. ლიტერატურულ ნაწარმოებს ასე არ შეიძლება, შევხედოთ. ამ ლოგიკით, შეიძლება ჩამოვთვალოთ კლასიკოსად აღიარებული ბევრი ავტორი, რომელიც საერთოდ არ უნდა გავაკაროთ წიგნის დახლს. ამ პარალელის გავლებით, რა თქმა უნდა, არ ვსაუბრობ იმაზე, გახდება თუ არა ერეკლე დეისაძე მომავლაში ამავე რანგის მწერალი.
ასე რომ, ნუ დავაკისრებთ ლიტერატორებს, მწერლებს, პოეტებს საზოგადოებაში ტენდენციების შემქმნელების ფუნქციას. მათი ნაწარმოებები შეიძლება საზოგადოებაში არსებული რომელიმე ჯგუფის (მცირე თუ დიდი - არ აქვს მნიშვნელობა), ან, თუნდაც, ცალკეული ინდივიდების განწყობებს მიესადაგონ. როგორ შეიძლება, ლიტერატურული ნაწარმოები იყოს რაიმე საყოველთაო ტენდენციის მაჩვენებელი? რისი მაჩვენებელია "განდეგილი"? ან - "ოთარაანთ ქვრივი"? მიმაჩნია, რომ ყველა ლიტერატურული ნაწარმოები არის ერთგვარი ექსპერიმენტი: როდესაც მწერალი ცდილობს, გამოხატოს თავისი დამოკიდებულება დანარჩენი სამყაროს მიმართ. ამ ახალგაზრდა კაცმა ასე გამოხატა. სხვა სხვაგვარად გამოხატავს. მივიღოთ ლიტერატურული ნაწამოები ისეთი, როგორიც იგი არის და ნუ დავაკისრებთ მას ზედმეტ - იდეოლოგიურ ფუნქციას. სხვა შემთხვევაში, ჩვენ ვეღარ გამოვალთ ტოტალიტარული სივრციდან.
- საზოგადოებაში გაჩნდა კითხვა: რატომ მოეწყო აღნიშნული წიგნის პრეზენტაცია მაინცდამაინც ილიას უნივერსიტეტში?
- არ ვიცი, რატომ მოეწყო მისი პრეზენტაცია ილიას უნივერსტიტეტის წიგნის მაღაზია-სალონში და რატომ არ მოეწყო "ქარავანში", "ლიტერატურულ კაფეში" ან "პარნასში". თუმცა, იქ ბევრი წიგნის პრეზენტაცია მოწყობილა. შესაძლებელია, მაღაზიის მეპატრონე ფიქრობს, რომ მაღაზიისთვის ასეთი ლიტერატურის თაობაზე საჯარო საუბარი პრიორიტეტულია. არ მინდა ასევე ვთქვა, რომ რაკი ილიას უნივერსიტეტში მოქმედ წიგნის სალონში მოეწყო დეისაძის წიგნის განხილვა, მაინცდამაინც რაღაც მზაკვრული გადაწყვეტილება აქვს ილიას უნივერსიტეტს. არ ვიცი, წიგნის ეს მაღაზია ილიას უნივერსიტეტის შემადგენელია თუ ფართი ნაქირავები აქვს. ამ განწყობებს თუ გავამძაფრებთ, მაშინ აუცილებლად შევქმნით შეთქმულების თეორიას. შეთქმულების თეორიის არსი კი იმაში მდგომარეობს, რაც "სახალხო მართლმადიდებლურმა მოძრაობამ" შემოგვთავაზა - რომ ილიას უნივერსიტეტი არის რაღაც ანკლავი, რომელსაც მიზნად ქართული საზოგადოების მორალური გახრწნა, ყოველგვარი ფასეულობების წაშლა, ნიჰილიზმის დამკვიდრება აქვს დასახული, და რომ მისთვის ილია ჭავჭავაძის სახელის მინიჭება მხოლოდ ირონიად და ცინიზმად შეიძლება შეფასდეს.
- ამ სასწავლებლის მიმართ თქვენ როგორი დამოკიდებულება გაქვთ?
- დამოკიდებულება, რომელზეც ზემოთ ვისაუბრე, არ შეიძლება, სასწავლო ცენტრების მიმართ არსებობდეს.
- მაგრამ ნიშანდობლივია, რომ ასეთი დამოკიდებულება ილიას უნივერსიტეტის მიმართ მხოლოდ "სახალხო მართლმადიდებლურ მოძრაობას" არ აქვს. თქვენი აზრით, რატომ ჩამოყალიბდა ასეთი მიდგომა საზოგადოების არცთუ ვიწრო წრეებში აღნიშნული სასწავლებლის მიმართ?
- შეიძლება ვინმეს ჰქონდეს იმის სურვილი, რაც ზემოთ აღვნიშნე - ფასეულობების უარყოფასთან დაკავშირებით. მაგრამ არ მინდა, შევქმნათ განზოგადებული თეორია, რომლითაც სულ უფრო მეტი ადამიანის, გნებავთ - მასების საზრდოობას გადავწყვეტთ. ამ უნივერსიტეტში ასწავლიან ადამიანები, რომლებიც სხვადასხვა პოლიტიკურ მსოფლმხედველობას ატარებენ. ვფიქრობ, არაფერია მიუღებელი იმაში, რომ არსებობდეს კონკრეტული, მკვეთრად ჩამოყალიბებული კონცეფციის (პოლიტიკურ კონცეფციას არ ვგულისხმობ) მქონე უმაღლესი სასწავლებელი. როდესაც ბრიტანეთში "ოქსფორდს" ამბობენ, მასში ღირებულებათა ოქსფორდის სისტემა იგულისხმება.
- ილიას უნივერსიტეტში, თქვენი აზრით, ღირებულებათა რა სისტემა არსებობს?
- იგი ახლა ყალიბდება.
- თქვენი დაკვირვებით, რა ტიპის სასწავლებელი ყალიბდება მისი სახით?
- მინდა დავიჯერო, რომ იგი იქნება მეტ-ნაკლებად ლიბერალური ღირებულებების მატარებელი სასწავლებელი.
- უნივერსიტეტის რექტორი - გიგი თევზაძე, მაგალითად, არ მალავს თავის ცინიკურ დამოკიდებულებას რელიგიის მიმართ. ეს რას გაფიქრებინებთ?
- შეიძლება, ის უბრალოდ, პროვოცირებას უკეთებს ქართულ საზოგადოებას. გიგი თევზაძის ვექილად ნამდვილად ვერ გამოვდგები; უბრალოდ, პროცესის მიმართ ჩემი დამოკიდებულება მაქვს: თუკი უნივერსიტეტს უნდა, ლიბერალური კონცეფცია ჰქონდეს, მან, რა თქმა უნდა, იგი უნდა ჩამოაყალიბოს. ამას გაცილებით იოლად ახერხებს კახა ბენდუქიძე: მან ლიბერტანიანული კონცეფცია "თავისუფალი უნივერსტიტის" ფუნდამენტში ჩადო. ალბათ გაჩნდება ქართულ სინამდვილეში მეტ-ნაკლებად სოციალურად ორიენტირებული კონცეფციების მქონე უმაღლესი სასწავლებელი, საიდანაც სხვა ტიპის მოაზროვნენი გამოვლენ. ჩვენს საუნივერსიტეტო ცენტრებს არ ჰქონდათ კონცეფციები. დღეს ეს უნდა ჩამოყალიბდეს. ჩვენ სკოლების სიმრავლე გვჭირდება. მერე რა, რომ ამ ეტაპზე ილიას უნივერსიტეტს აქვს სახელმწიფო სტატუსი. რა თქმა უნდა, მან თანდათანობით ეს სტატუსიც უნდა დაკარგოს. იგი უნდა გახდეს კერძო უნივერსიტეტი - ისევე, როგორც სახელმწიფო უნივერსიტეტმაც, საბოლოოდ, უნდა დაკარგოს თავისი სტატუსი.
- ის, რის დამკვიდრებასაც ცდილობს "თავისუფლების ინსტიტუტი", თქვენი აზრით, თანხვდება თუ არა იმას, რის დამკვიდრებასაც ილიას უნივერსიტეტი ცდილობს?
- ვფიქრობ, რომ ახლა ძალიან კონცეპტუალურ დიალოგში შევდივართ. ნუ დავავიწროვებთ სეგმენტებს. მოდით, ვთქვათ, ახლა რა ღირებულებებზე ვსაუბრობთ. თუკი ღიად ვისაუბრებთ პიროვნების თავისუფლებაზე, ადამიანის უფლებებზე; თუკი ვისაუბრებთ იმაზე, რომ ჩვენი სახელმწიფოებრიობის არსი თავისუფალ ადამიანთა ქმედებამ უნდა განსაზღვროს, მაშინ შეიძლება კონცეპტუალური სხვაობები მივიღოთ. არ შეიძლება, ერთნაირად ვაზროვნებდეთ ადამიანები, რომლებსაც სხვადასხვა ცოდნა, ცხოვრებისეული გამოცდილება, ცხოვრებაში დაგროვილი ვალდებულებები გვკარნახობს, როგორ ვიმოქმედოთ.
უნდა ვისაუბროთ არა იმაზე, რომ უნივერსიტეტში ყველამ ერთნაირად უნდა იაზროვნოს, არამედ უნდა ვისაუბროთ არსზე - ეს უნივერსიტეტი რას აკეთებს ისეთს, რომელიც პროცესების მიმართ ადამიანების კრიტიკულ, სკეპტიკურ დამოკიდებულებას ავითარებს. ან - არ ავითარებს.
არიან ადამიანები, რომლებშიც პროტესტს იწვევს ილიას უნივერსიტეტის ცალკეულ პროფესორთა ან ლექტორთა საჯარო გამოსვლები, ან ზოგადად, მათი დამოკიდებულება პროცესების მიმართ; მათი მწვავედ ლიბერალური მოსაზრებები. ქართულ პრესაში პუბლიკაციებს აქვეყნებს ილიას უნივერსიტეტის ლექტორი ზურაბ გაგნიძე. ის ეროვნული იდეოლოგიის პარტიის ლიდერია, და, ამავე დროს, პრაქტიკულად, იდეოლოგია ქართული ფაშიზმის. მართალია, მან ვერ შექმნა ძლიერი ფაშისტური მოძრაობა, მაგრამ ის არის იდეოლოგიურად ფაშისტი, რომელიც ილიას უნივერსიტეტში ასწავლის.
გაგნიძის ინტერვიუში ამოვიკითხე, რომ ლევან რამიშვილი ილიას უნივერსიტეტში შაბათობით ლექციებს კითხულობს. თუკი არიან ადამინები, რომლებიც რამიშვილის ლექციით ინტერესდებიან, უნდა მივიდნენ მის ლექციაზე. შეიძლება ზოგმა ოპონირება გაუწიოს, ზოგი დაეთანხმოს, ზოგი კი მისით საბოლოოდ განიხიბლოს. სწორედ ამით არის საუნივერსიტეტო ცხოვრება საინტერესო. ამ ლექციებზე სტუდენტებს ძალით ხომ არავინ ერეკება? თუკი დასწრებას იძულებითი სახე ექნება, ამაზე შეიძლება ვისაუბროთ. და, თუკი ნებით მიდიან სტუდენტები, რატომაც არა? ლევან რამიშვილსა და მერაბ მამარდაშვილს, ან აკაკი ბაქრაძეს შორის პარალელს, უბრალოდ, ვერ გავავლებ, მაგრამ ჩემი სტუდენტობის პერიოდს გავიხსენებ: თავიდან, მათ ლექციებზე მსმენელთა ჯგუფი ძალიან მცირე იყო. შემდეგ კი აუდიტორია სულ უფრო იზრდებოდა. შორს ვარ იმ აზრისგან, რომ ვინც მამარდაშვილის ლექციას ისმენდა, ყველა იზიარებდა მის შეხედულებებს. უნივერსიტეტი არ უნდა ჩავკეტოთ. თუკი ილიას უნივერსიტეტიდან გააგდებენ რექტორს - გიგი თევზაძეს, ან იქ ლექციების წაკითხვას აუკრძალავენ, მაგალითად, გია ნოდიას ან გიგა ზედანიას, ისინი სხვა აუდიტორიას, სხვა სივრცეს იპოვიან. და, თუკი მსმენელი აღარ ეყოლებათ, ვერც ლექციას ჩაატარებენ. ცოტაა უნივერსიტეტში ლექტორი, რომელსაც აუდიტორია არ ჰყავს?
...ხედავთ, სანამდე მივედით ერეკლე დეისაძის ერთი პატარა მოთხრობის გამო? ეს მოთხრობა კარგი პროვოკაცია აღმოჩნდა: მან საზოგადოებაში არსებული ტენდენციები გაამჟღავნა.
როდესაც ორ უკიდურესობას შორის ვაკუუმია, მაში აფეთქების შესაძლებლობა ძალიან მაღალია. ჩვენი საზოგადოებრივი პროცესი ისე არ უნდა ჩამოყალიდბეს, რომ ქართული ლიბერალიზიმის ეკლესიური სახე გახდეს მამა ბასილი (ვასილ კობახიძე), ხოლო ქართული ტოტალიტარიზმის, გნებავთ - ფაშიზმის, რადიკალური, ასევე ეკლესიური სახე - ბასილ მკალავიშვილი. ეს ორი უკიდურესობა სახიფათო იქნება ქართული საზოგადოების განვითარებისთვის.
დეისაძის წიგნით პროვოცირებული მოვლენები წინასაარჩევნო პერიოდში განვითარდა. ეს მნიშვნელოვანია, ვინაიდან ეს მოვლენები კიდევ ერთხელ აჩვენებს საზოგადოების განწყობებს; და სწორედ საზოგადოების განწყობები ამტკიცებს არჩევნების შედეგებს. ასე ხდება ცხადი - ულტრარადიკალურ შედეგებს მიიღებ თუ შედარებით ლიბერალურს. ამ პროცესში მედია ძალიან გააქტიურდა. ნაციონალური ტელევიზიები "სახალხო მართლმადიდებლური მოძრაობისა" და "მართლადიდებელ მშობელთა კავშირის" ფაშისტურ, ტოტალიტარულ ჯგუფებად წარმოჩენას ცდილობენ. გაზეთები კი აქცენტს იმაზე აკეთებენ, რომ საქართველოს გადარჩენა სწორედ ამ ჯგუფების ინტერესებშია და ეს მოლიბერალო ხალხი ჩვენი საზოგადოებისთვის საფრთხეს წარმოადგენენ. იშვიათად იპოვით მიდგომას, რომლითაც გამოითქმის სურვილი, რომ პროცესი გადავიდეს საჯარო დისკუსიის სივრცეში; რომ ღიად დავსვათ კითხვა, რატომ უნდა არსებობდეს ნებისმიერი ტიპის სალოცავი სასწავლო დაწესებულებაში; ან ვისაუბროთ იმაზე, რამდენად ცივილიზებულია წიგნების წინააღმდეგ ბრძოლა. როგორ შეიძლება, წიგნს ებრძოლო, რაც უნდა ეწეროს მასში? საუბარი მხატვრულ ლიტერატურაზეა. წიგნის მაღაზიის თაროზე განთავსებული ყველა წიგნი არ მომწონს, მაგრამ ამიტომ მათი განადგურების მოწოდებით უნდა გამოვიდე? 1992 წელს, ჭადრაკის სასახლეში გაიმართა მწერალთა ყრილობა, რომელზეც ყოფილი პრეზიდენტის, გამსახურდიას მხარდამჭერები იმ მწერლების წიგნებს წვავდნენ, რომლებიც თავის დროზე მხარს უჭერდნენ სამხედრო გადატრიალებას ქვეყანაში. დღევანდელი ჩვენი ქმედებები იმ აუტოდაფესგან პრაქტიკულად არაფრით განსხვავდება.
- ზემოთ აღნიშნეთ, რომ სწორედ მიმდინარე მოვლენები გახდის ნათელს, რა შედეგები შეიძლება მივიღოთ არჩევნებში. უფრო კონკრეტულად, რა შედეგის მიღება შეიძლება ვივარაუდოთ?
- სააკაშვილის მმართველობას განსაკუთრებით ახასიათებს ერთი თავისებურება: წინასაარჩევნო კამპანიების დროს მედიაში აუცილებლად ჩნდება ისეთი საზოგადოებრივი თემები, რომლებიც უფრო მეტად იქცევს ყურადღებას და ნაკლები დრო რჩება მიმდინარე პოლიტიკური პროცესების ანალიზისთვის. შემდეგ კი ის საზოგადოებრივი თემატიკა არჩევნების შედეგებზე ირიბად ახდენს გავლენას.
არსებობს დიდი საფთხე, ისეთი პოლიტიკური ძალა მოვიდეს ადგილობრივ თვითმმართველობაში, რომლის რიტორიკაში იქნება მეტი "პატრიოტიზმი". სხვათა შორის, ყოველთვის, როდესაც სააკაშვილის ხელისუფლებას კრიტიკული მომენტი აქვს, ერთი შეხედვით გვეჩვენება, რომ ეს არის ხელისუფალი, რომელიც ძალიან ლიბერალურ ღირებულებებს იზიარებს. ყოველ კრიტიკულ სიტუაციაში ის აუცილებლად აკეთებს აქცენტს პატრიოტიზმზე, მართლმადიდებლობაზე. ამ ხელისუფლებამ იცის ტექნოლოგიები, როგორ ჩაიყენოს მართლმადიდებლობა თავის საარჩევნო კონცეფციაში, ან - საერთოდ, ნებისმიერ კრიტიკულ სიტუაციაში როგორ გამოიყენოს სათავისოდ.
- შტატებში, მილკენის ინსტიტუტში გამოსვლისას, მიხეილ სააკაშვილმა მედიის მისამართით გამოთქმულ პრეტენზიებს "სრული სისულელე" უწოდა. "ეს ბრალდებები ძირითადად გულუბრყვილო უცხოელებისთვის კეთდება. ეს არის კლიშე, რომელიც კარგად საღდება, მათ შორის, თქვენი რადიოსადგურისთვისაც," - უთხრა მან რადიო "თავისუფლების" პრეზიდენტსა და აღმასრულებელ დირექტორს. ამასთან დაკავშირებით რას იტყვით?
- სწორედ ეს არის ტოტალიტარული აზროვნების ნიშანი: ეს არის ის, რაც მე ნაწილობრივ მახსოვს საბჭოთა პერიოდიდან, ჩემზე უფროსებს კი კარგად ახსოვთ.
- სააკაშვილმა კი განაცხადა, რომ საქართველო არის ერთადერთი პოსტსაბჭოთა ქვეყანა, რომელიც თავისუფალია საბჭოთა კავშირისგან.
- აი, ასეთი აზროვნება არის ნიშანი საბჭოთა კავშირის, საბჭოთა აზროვნების არსებობის. და ყველაზე ცუდი ის არის, რომ დღეს ტოტალიტარიზმისკენ ილტვის არამარტო ხელისუფლება. ტოტალიტარიზმისკენ ილტვიან ის საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ჯგუფებიც, რომელთაც ამ ხელისუფლების მიმართ პათოლოგიური ზიზღი აქვთ. მათ მიაჩნიათ, რომ ეს ხელისუფლება დასამხობია. ამ საზოგადოებაში ლიბერალიზმისთვის ძალიან ვიწრო ზოლი რჩება.
ის, რაც სულ რამდენიმე დღის წინ ტელეკომპანია "კავკასიის" პირდაპირ ეთერში ხდებოდა, სწორედ ტოტალიტარიზმის არსებობაზე მიანიშნებს. სხვათა შორის, აუდიტორიაში მყოფი არც ერთი მხარე არ იყო მზად დისკუსიისთვის. და მეტიც: აღმოჩნდა, რომ არსებობენ რაღაც ჯგუფები, რომლებსაც შეუძლიათ, უპრობლემოდ შევიდნენ სატელევიზიო სტუდიაში დასარბევად.
ორი რადიკალური ფრთა საერთო ნიშნულს ვერ პოულობს. ისინი მზად არიან, ერთმა მეორე ან მეორემ პირველი გაჟუჟოს. ეს არ არის გამოსავალი. ამ საყმაწვილო სენს ჩვენი საზოგადოება ალბათ ოდესღაც მოილევს. მაგრამ ჯერჯერობით, თუნდაც, სისხლისღვრა "კავკასიაზე" იმის დასტურია, რომ ჩვენი საზოგადოებისთვის ტოტალიტარიზმი არსებობის მისაღები ფორმაა.
როდესაც საზოგადოებაში ლიბერალური ბუფერის მოცულობა საკმარისია, იქ ფაშიზმისა და, ზოგადად, ულტრარადიკალური შეხედულებებისთვის ადგილი აღარ რჩება. ახლა ჩვენს ქვეყანაში დაპირისპირებული ტოტალიტარული ძალები ერთმანეთთან ძალიან ახლოს დადგნენ. ეს ორი, განსხვავებული მსოფლმხედველობის ადამიანები უკვე სადაც იპოვიან, იქ ურტყამენ ერთმანეთს. თუკი მათ შორის ბუფერი აღარ იარსებებს, შეტაკება გარდაუვალი იქნება. ამის ნიშნებს უკვე ვხედავთ.